ناصرالدین‌شاه بیش از همۀ اسلاف و اخلافش در دورۀ قاجاریه شیفتۀ ساختن بود و خود، مستقیم و غیرمستقیم، بر ساخت بناها نظارت داشت. او به غیر از بناهایی که در گوشه و کنار ایران ساخت، ده‌ها باغ و عمارت در دارالخلافه‌اش بنا کرد. علاوه بر شیفتگی فراوان به ساخت‌وساز، پنجاه سال سلطنت طولانی‌اش مجال کافی برای این بلندپروازی‌ها به او می‌داد. در طی این زمان طولانی، شیوۀ ساخت بناهای سلطنتی به تدریج تغییر کرد. مقایسۀ ساخته‌های او در نخستین و واپسین سال‌های سلطنتش مؤید این امر است. نخستین ساخته‌های او، همچون اندرون فرح‌آباد و عمارت بادگیر، به شیوۀ مألوف معماری ایرانی شبیه بود؛ اما پس از آن بناهای سلطنتی با شکل‌وشمایل دیگری ساخته شد. پژوهشگران این تغییر را ناشی از سفرهای ناصرالدین‌شاه به فرنگ دانسته‌اند. این گزاره البته درست است، اما در معنایی عمیق‌تر.
ناصرالدین‌شاه در ۱۲۹۰ق نخستین بار به اروپا سفر کرد و در سال‌های ۱۲۹۵ق و ۱۳۰۶ق دو بار دیگر نیز عازم اروپا شد و شهرهای فراوانی را دید. او نخستین شاه ایرانی بود که به اروپا سفر می‌کرد. علاوه بر این، او نخستین شاه ایرانی بود که خاطرات روزانۀ خود را ثبت می‌کرد. از او بیش از سی مجلد دست‌نوشته باقی مانده که منبعی بسیار غنی برای دست یافتن به جهان معماری اوست. مطالعۀ این نوشته‌ها نشان می‌دهد که چگونه ذوق و سلیقه و، مهم‌تر از اینها، دریافت‌های معمارانۀ او در سالیان دراز حکومتش تغییر کرد. پیش از سفرهای فرنگ، نوشته‌های او در باب آثار معماری از چند خط تجاوز نمی‌کرد و منحصر بود به گزارش‌هایی دربارۀ ساخت بناها یا بازدید از آنها. سفرهای فرنگ او را وادار کرد که بناها و باغ‌های فرنگی را بهتر ببیند و بیشتر درباره‌شان بنویسد. بعضی گزارش‌های او از این آثار به چند صفحه می‌رسد و مشتمل بر مفصل‌ترین توصیف‌هاست. به غیر از این، ناصرالدین‌شاه در این تمرین‌ها آموخت که آثار معماری را دقیق‌تر ببیند و تحلیل کند. از آنجا که در سفرها فرصت عکاسی و نقاشی نبود، او فقط ابزار نوشتن را در اختیار داشت. پس بیشتر و دقیق‌تر می‌نوشت تا در بازگشت از سفرهای فرنگ، خاطرۀ دیده‌هایش را از یاد نبرد. چنین شد که در این سه سفر، ناصرالدین‌شاه در توصیف و تحلیل فرم‌های معماری ورزیده‌تر شد. از این منظر، سفرنامۀ سوم او به فرنگ از دو سفرنامۀ قبلی او پیش است، هم از حیث کمی و هم از حیث کیفی.
نتیجۀ این تمرین‌ها در ساخته‌های ناصرالدین‌شاه در دهۀ پایانی عمرش هویدا شد. عمارت خوابگاه و کاخ ابیض که بین سال‌های ۱۳۰۳ق تا ۱۳۰۸ق ساخته شدند کاملا شبیه ساخته‌های فرنگیان بودند، لااقل در صورت ظاهرشان. اما فراتر از اینها، آموزه‌های حاصل از سفرهای فرنگ در تصمیم‌های کلان ناصرالدین‌شاه در ساخت‌وسازهای حکومتی اثر گذاشت. تغییرات کلانی که او در سال‌های پسین حکومتش در کاخ گلستان داد گواهی روشن بر این مدعاست.
