اگر کودکی از یک حشره کوچک آنقدر وحشت دارد که جیغ می‌زند و گریه می‌کند و آرام نمی‌شود، اگر فرزند کوچکتان حتی از قرار گرفتن روی ارتفاعی به اندازه یک پله رنگ و رویش می‌پرد، اگر کودکی با دیدن تاریکی شب حتی در آغوش شما حسابی وحشت‌زده می‌شود، باید احتمال ابتلا به اختلال فوبیا را در او بررسی کنید. فوبیا یکی از مشکلات شایع این روزها بین کودکان و نوجوانان است که با شناخت نشانه‌های آن می‌توانید هرچه سریع‌تر اقدام به درمان کنید. فوبیای درمان نشده عوارض بلندمدتی بر عملکرد تحصیلی و رشدی کودکان دارد و در عین حال در سنین بالا درمان آن پیچیده‌تر است. اما در سن پایین می‌توان با روش‌های مختلفی که در این مطلب اشاره کرده‌ایم، انواع فوبیا در کودکان را درمان کرد.
فوبیا یک ترس طولانی مدت، غیرقابل کنترل، غیرمنطقی و پایدار از یک شی، موقعیت یا فعالیت خاص است که معمولا با موقعیت تناسب ندارد. ترس ناشی از فوبیا معمولا از نظر اطرافیان بی‌مورد یا حتی خنده‌دار به نظر می‌رسد و نسبت به موارد بدون خطر اتفاق می‌افتد. این نکته کلید تشخیص فوبیا از ترس‌های معمولی است. نکته دیگر این است که حتی با وجود اینکه کودک می‌داند یا درک می‌کند موضوع مورد نظر ترس ندارد، قادر به کنترل علائم و ترس شدید خود نیست. از طرفی نکته مهم در مورد فوبی کودکان این است که آن‌ها قادر به تشخیص موقعیت واقعی از غیر واقعی نیستند و ممکن است ذهن آن‌ها دائما مشغول موضوع باشد.
نشانه‌های این اختلال ممکن است در کودکان و بر اساس موضوعی که از آن ترس شدید دارند، متفاوت باشد. اما به طور کلی علائم فوبیا در کودکان شامل موارد زیر است:
حداقل ۴ مورد از این علائم به مدت ۶ ماه باید وجود داشته باشند و از طرفی به دلیل هیچ بیماری یا مشکل جسمی دیگری نباشند تا بتوان تشخیص فوبیا را در نظر گرفت. فوبیا در کودکان معمولا در سنین ۵ تا ۹ سالگی آغاز می‌شود و در اغلب موارد طی مدت کوتاهی با برگ‌تر شدن او از بین می‌رود.
فوبیای خاص یک ترس شدید از یک شی یا موقعیتی است که معمولاً در واقعیت خطرناک نیست. بنابراین موضوع فوبیا هرچیزی از جمله ترس کودک از سوزن و آمپول زدن می‌تواند باشد. اما رایج‌ترین انواع فوبیا در کودکان عبارتند از:
گاهی کودکان به دلایل ژنتیکی یا ارثی دچار برخی انواع فوبیا خصوصا فوبیای اجتماعی می‌شوند. اما در بیشتر موارد فوبیا در کودکان مربوط به مشاهده ترس شدید یکی از اعضای خانواده (فوبیای آموخته شده)، تجربه یک حادثه و خاطره تلخ است. گاهی هم موضوعی که اکنون کودک نسبت به آن فوبیا دارد، هیچ تهدید یا خطری برای کودک ایجاد نکرده اما با اتفاق تلخ و آسیبی (ترما) که برای کودک رخ‌داده هم‌زمان یا هم‌مکان بوده است. یکی دیگر از عوامل محیطی فوبیا، دیدن یا شنیدن داستان‌های ترسناک غیر واقعی در قصه، فیلم، کتاب یا تعریف‌های اطرافیان است.
درمان شناختی رفتاری برای اختلالات کودکان و نوجوانان و مواجهه درمانی، از رایج‌ترین و موثرترین روش های درمان فوبیا هستند. در مواجهه درمانی یا حساسیت‌زدایی، افراد به تدریج در معرض چیزی قرار می‌گیرند که آن‌ها را می‌ترساند تا زمانی که ترس شروع به محو شدن کند. این مواجهه باید با توجه به موضوع فوبیا، شدت و مدت زمان فوبیا، سن کودک و سلامت عمومی او به صورت پله به پله انجام شود. تمرينات ریلکسیشن و تنفس نيز به کاهش علائم کمک مي‌کنند. دارودرمانی یا ترکیب درمان شناختی رفتاری و دارو، اثر بسیار مثبتی در بهبود فوبیای کودکان دارد و در بسیاری از موارد پس از مدتی حتی با قطع دارو، فوبیا برطرف شده است. از آن‌جایی که بازی‌های در تقویت هوش کودک، افزایش خلاقیت و سلامت روان کودکان نقش مهمی دارند.
یکی از مهمترین اقدامات برای درمان فوبی در کودکان مشارکت و مداخلات خانواده است. نحوه برخورد خانواده، میزان پذیرش و روش تعامل آن‌ها با کودک نقش زیادی در روند بهبود یا وخیم شدن و تثبیت این اختلال در کودک دارد. چند نکته مهم در درمان فوبیا در کودکان:
فوبیا یک ترس غیر قابل کنترل، شدید، دائمی (نسبت به موضوع ترس) و غیر متناسب با موضوع است. فوبیان انواع مختلفی دارد و فرد ممکن است نسبت به هرچیزی فوبیا را تجربه کند. حتی یکی از انواع این اختلال ، ترس از فوبیا است. از دلایل ژنتیکی و ارثی تا دلایل محیطی می‌توانند عامل شکل‌گیری فوبیا در کودکان باشند. در مواجهه با فوبیای کودکان باید در نظر داشت که آن‌ها هیچ نقشی در به وجود آمدن و بروز حملات در کودک نیستند، بنابراین سرزنش یا تحکم، صحبت کردن یا منطق و تحیلی نقشی در از بین بردن این ترس شدید ندارند. اگر فوبیا در کودک آنقدر شدید و طولانی مدت باشد که باعث مشکلات جسمی یا اختلال در عملکرد روزمره او شده، باید هرچه سریع‌تر به روانشناس کودک مراجعه کنید و روش‌های درمان تخصصی و اصولی را پیش بگیرید.
