همه کودکان نگرانیها و تردیدهای مخصوص به خود را دارند. ولی کودکانی که دارای اختلال وسواس فکری عملی (OCD) هستند معمولاً هر چقدر هم که بخواهند نمی‌توانند دست از نگرانی بردارند. این نگرانیها اغلب کودکان را وادار به انجام و تکرار رفتارهای خاصی می‌کند. زمانی که این اتفاق را در کودک خود مشاهده می‌کنید، مراجعه به متخصص و ارزیابی اختلال وسواس فکری عملی مورد نیاز است. OCD باید به وسیله یک متخصص سلامت روان مناسب تشخیص داده شود.
اختلال وسواس فکری عملی (OCD) در کودکان نوعی اختلال اضطراب به شمار می‌رود که در آن، عادات و رفتارهای مکرر به صورت وسواس در نتیجه افکار استرس آور کودک اتفاق می‌افتند. در واقع کودکان دارای OCD دارای افکار وسواسی هستند. این افکار با ترس‌هایی از جنس لمس اشیاء کثیف مرتبط می‌باشند. کودک مطابق همین افکار که مرتب در ذهن او تکرار می‌شوند، به طور غریزی رفتارهایی وسواس گونه از جمله شستن مرتب و افراطی دست‌ها را مرتب تکرار می‌کند تا برای مثال ترس خود از باکتری را کنترل کند.
همانطور که کودکان شروع به رشد می‌کنند و بزرگ‌تر می‌شوند، طبیعتاً رفتارها و افکار آنها نیز هدف و تمرکز متناسب با سنشان را به خود می‌گیرد. برنامه‌ها و دغدغه‌های روزمره کودکان پیش دبستانی معمولاً مربوط به وعده‌های غذایی، حمام کردن و خوابیدن می‌باشد. این برنامه‌ها به کودکان کمک می‌کند تا انتظارات و دیدگاه خود را نسبت به دنیا ثابت و مستحکم کنند. کودکان دبستانی معمولاً عادات و رفتارهای تکرار شونده‌ای را به مرور در گروه بازی، تیم‌های ورزشی و گروه‌های سرود در خود پرورش می‌دهند. کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان نیز به جمع کردن کلکسیون یا سرگرمی رو می‌آورند. این عادات به کودکان کمک می‌کنند تا روابط اجتماعی خود را تقویت کنند و یاد بگیرند تا اضطراب خود را کنترل کنند.
زمانی که کودکی مبتلا به OCD باشد، عادات حاصل از افکار او بسیار مداوم و شدید می‌شوند. این افکار و عادات حتی می‌تواند در زندگی روزمره و رشد و تکامل طبیعی او اخلال ایجاد کنند. اختلال وسواس فکری عملی به طور معمول در نوجوانان شایع‌تر از کودکان است.
ضغف رفتاری پدر و مادر باعث ایجاد اختلال OCD در کودکان نمی‌شود. اختلال وسواس فکری عملی در کودکان با نحوه صحبت کردن یا نکردن والدین با او یا این که چگونه کودک خود را تربیت می‌کنند به وجود نمی‌آید و به کار کردن یا نکردن پدر و مادر نیز ارتباطی ندارد. استرس ممکن است اختلال وسواس فکری عملی را در کودکی که از قبل به آن مبتلاست بدتر کند، ولی کارهای پدر و مادر ریشه پیدایش OCD در کودکان نیست.
بنا بر مشاهدات علمی، چند دلیل احتمالی برای بروز اختلال OCD مطرح می‌شوند:
پژوهشگران با استفاده از تکنولوژی‌هایی که در آن تصویر مغز و کارکرد آن گرفته می‌شود، پی برده‌اند که بخش‌های خاصی از مغز در کودکانی که مبتلا به OCD هستند، در مقایسه با کودکانی که دچار اختلال OCD نیستند متفاوت است. پژوهش‌ها نشانگر آن است که ممکن است علائم و نشانه‌های اختلال وسواس فکری عملی به دلیل خطاهای ارتباطی در بخش‌های مختلفی از مغز کودک، شامل قشر اوربیتوفرونتال، قشر سینگولیت قدامی (هر دو در بخش جلویی مغز)، استریاتوم و تالاموس (بخش‌های عمقی‌تر مغز) باشد. ناهنجاری در انتقال‌دهنده‌های عصبی (مواد شیمیای مثل سروتونین، دوپامین، گلوتامات که پیام‌هایی را به سلول‌های مغزی ارسال می‌کنند) نیز در این در اختلال درگیر هستند.
البته با این که پژوهش‌ها در این زمینه نشان می‌دهند که اختلال OCD ممکن است یک اختلال مغزی باشد، ولی دلیل بروز آن هنوز به طور دقیق کشف نشده است. مشاهدات نشان می‌دهند که افرادی که دارای اختلال وسواس فکری عملی هستند، سروتونین را به مقدار کم‌تری در مغز خود دارند.
اختلال وسواس فکری عملی معمولاً در خانواده‌ها مشترک است. بنابراین احتمال آن وجود دارد که به ژنتیک ارتباط داشته باشد. اما با این حال ممکن است بدون تاریخچه خانوادگی نیز در کودکان بروز کند.
تحقیقات نشان می‌دهند که اختلال OCD ممکن است با جهش ژن ناقل سروتونین انسانی (hSERT) مرتبط باشد. افرادی که علائم شدید OCD را تجربه می‌کنند، ممکن است تغییرات دومی در همین ژن داشته باشند. حدود ۲۵% از مبتلایان به اختلال وسواس فکری عملی یک عضو از خانواده دارند که به این اختلال دچار است. علاوه بر آن، در تحقیقات بر روی دوقلوها کشف شد که اگر یکی از قل‌ها اختلال وسواس داشته باشد، قل دیگر زمانی که دوقلوها همسان هستند احتمال بیش‌تری دارد که به این اختلال مبتلا باشد. به طور کلی، پژوهش‌های مربوط به دوقلوها تخمین می‌زند که ژنتیک تقریباً ۴۵ تا ۶۵% در ریسک ابتلا به این اختلال نقش دارد.
پیش بینی این که دقیقاً چقدر احتمال دارد این که پدر و مادر OCD را به کودکان خود منتقل کنند، دشوار است. حتی اگر خود پدر و مادر سابقه OCD داشته باشند. در بیش‌تر مواقع، احتمال کمی وجود دارد که کودکان اختلال وسواس فکری عملی را مستقیماً از پدر و مادر خود به ارث ببرند. در صورتی که قصد بچه دار شدن دارید و نگران ابتلای کودک خود به اختلال OCD هستید، توصیه می‌کنیم با پزشکان متخصص در این رابطه مشورت کنید. مشاوران ژنتیک می‌توانند در رابطه با این موضوع با شما صحبت کنند. پژوهش‌های حوزه ژنتیک در هنوز در حال انجام هستند و قطعاً در آینده به نتایج دقیق‌تری می‌رسد.
عوامل دیگری از جمله عوامل رفتاری، شناختی و محیطی وجود دارند که ممکن است در شروع اختلال OCD در کودکان نقش داشته باشند. برخی از تئوری‌های علمی پیشنهاد می‌دهند که شرطی سازی رفتاری ممکن است باعث شروع تکامل و حفظ افکار و رفتارهای وسواس گونه شوند. به طور ساده، آنها اعتقاد دارند که فرد مبتلا به OCD به رفتارهای وسواس گونه روی می‌آورد تا اضطراب خود در اثر افکار وسواس را کم یا رفع کند. برای مثال، فردی که وسواس به باکتری دارد، مدام دستان خود را می‌شوید تا خود را از شر اضطراب ناشی از باکتری کم کند و چون این روش در کوتاه مدت اضطراب او را کاهش می‌دهد، به مرور این رفتار در او شدیدتر می‌شود.
در برخی موارد، عفونت های استرپتوکوکی نیز ممکن است اختلال OCD در کودکان را تشدید یا آن را بدتر کنند.
هر کودک ممکن است در اختلال وسواس فکری عملی نشانه‌های متفاوتی از خود بروز دهد. در ادامه رایج‌ترین علائم و نشانه‌های اختلال OCD را نام می‌بریم:
رفتارهای وسواس گونه رفتارهایی هستند که برای کاهش اضطراب ناشی از وسواس به صورت مکرر توسط کودک انجام می‌شوند. این رفتارها می‌توانند شدید، مخرب و وقت گیر باشند. همچنین ممکن است در فعالیت‌های روزمره و روابط کودک اخلال ایجاد کنند. برخی از نمونه‌های این رفتارها عبارتند از:
علائم و نشانه‌های اختلال وسواس فکری عملی ممکن است شبیه به سایر اختلالات باشند و در نتیجه با سایر اختلالات اشتباه گرفته شوند. بنابراین توصیه می‌شود کودک خود را نزد متخصص ببرید تا پس از معاینه، تشخیص نهایی خود را به شما اعلام کند.
برخی از رایج‌ترین انواع اختلال OCD در کودکان عبارتند از:
متخصص روانشناسی کودک یا سایر متخصصان بهداشت روان قادر به تشخیص اختلال OCD در کودکان می‌باشند. متخصص ابتدا کودک را نظر سلامت روانی معاینه و ارزیابی می‌کند. کودکی مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی تشخیص داده می‌شود که دارای وسواس فکری و رفتارهای وسواس گونه است که شدید، تکرار شونده و مزاحم هستند و در زندگی روزمره کودک مشکل ایجاد می‌کنند.
در بیش‌تر موارد، فعالیت‌های مرتبط با اختلال وسواس فکری عملی (OCD) مثل شستن دست‌ها یا بررسی قفل درها بیش از یک ساعت در روز را به خود اختصاص می‌دهند. این رفتارها باعث مشکل در سلامت روان نیز می‌شوند و بر روی چگونگی فکر کردن کودک شما تاثیر می‌گذارند. در اغلب موارد، بزرگسالان تا حدی متوجه طبیعی نبودن این رفتارها می‌شوند. اما معمولاً خود کودکان نمی‌توانند بفهمند که رفتار آنها غیرمنطقی و غیر طبیعی است.
همانطور که قبلاً توضیح دادیم، اصلی‌ترین ویژگی OCD شامل حضور افکار وسواسی و رفتارهای وسواس گونه است. این موضوع تاثیرات زیر را در زندگی روزمره کودکان می‌گذارد:
اختلال وسواس فکری عملی در کودکان تاثیرات زیر را در زندگی خانوادگی آنها می‌گذارد:
در مدرسه، کودک دارای اختلال وسواس فکری عملی می‌تواند با موارد زیر روبرو شود:
درک اختلال وسواس فکری عملی برای سایر کودکان دشوار است. به دلیل این که کودک مبتلا به وسواس به نظم و قوانین اصرار دارد، این موضوع می‌تواند بر گستره فعالیت‌های بین کودک و هم سن و سالان او تاثیر بگذارد. در نهایت این مشکل می‌تواند به طرد کودک یا تنهایی او از جمع دوستانش ختم شود.
درمان OCD به علائم و نشانه‌هایی که کودک از خود بروز می‌دهد، سن و سلامت کلی او بستگی دارد. همچنین شدت علائم نیز در پروسه درمان تاثیرگذار هستند. درمان اختلال وسواس فکری عملی معمولاً شامل ترکیبی از موارد زیر می‌باشد:
آنتی بیوتیک‌ها: اگر مشخص شود که اختلال وسواس فکری عملی کودک شما به دلیل عفونت های استرپتوکوکی به وجود آمده است، ممکن است متخصص این داروها را برای او تجویز کند.
در حال حاضر متخصصان دقیقاً نمی‌دانند که چگونه از اختلال وسواس فکری عملی در کودکان و نوجوانان جلوگیری کنند. اما اگر متوجه علائم و نشانه‌های OCD در کودک خود شدید، بهتر است هرچه سریع‌تر از متخصصان مربوطه کمک بگیرید. درمان سریع می‌تواند علائم اختلال وسواس فکری عملی کودکان را بهبود ببخشد و رشد و تکامل کودک شما را به حالت طبیعی بازگرداند. تشخیص زودهنگام این اختلال، کیفیت زندگی کودکان را بالاتر می‌برد.
اختلال وسواس فکری عملی در کودکان معمولاً با ترکیب جلسات پزشکی حضوری نزد متخصص و دارو قابل درمان است. شما به عنوان پدر و مادر نقش مهمی را در درمان کودک خود ایفا می‌کنید. بنابراین می‌توانید موارد زیر را با هدف کمک به کودک خود انجام دهید:
با توجه به اهمیت اختلال وسواس فکری عملی در کودکان، تشخیص زودهنگام، مداخله مناسب و پشتیبانی فعال والدین و خانواده از آنها می‌تواند موجب بهبود زندگی کودکان مبتلا و کاهش تأثیرات منفی این اختلال در زندگی روزمره آنها باشد. این اختلال معمولاً در کودکان بین سنین ۷ تا ۱۲ سال تشخیص داده می‌شوذ. از آنجایی که این سال‌ها دورانی هستند که کودکان به طور طبیعی در مورد هماهنگی با دوستان خود دغدغه و نگرانی دارند، ناراحتی و استرس حاصل از وسواس می‌تواند باعث احساس تنهایی، ترس و تحت کنترل نداشتن اوضاع شود. بنابراین توصیه می‌کنیم در صورتی که علائم و نشانه‌های اختلال OCD را در کودک خود مشاهده می‌کنید، هر چه سریع‌تر به متخصص بهداشت روان مراجعه نمایید.
