خیلی وقتها وقتی دو متغیر با هم تغییر میکنند، فکر میکنیم یکی حتماً باعث دیگری شده؛ اما در علم آمار و پژوهش، بین «همبستگی» و «علیت» تفاوت آشکاری وجود داره.اول همبستگی را در نظر بگیریت. وقتی میگیم دو متغیر همبستهان، یعنی وقتی یکی افزایش پیدا میکنه دیگری هم دوست داره افزایش یا کاهش داشته باشه. اما این صرفاً یک ارتباط عددی هست و هیچ ادعایی دربارهٔ عامل یا علت آن نمیکنه.مثلا هر چه فروش بستنی بیشتر شود، غرق شدگی در دریا هم بیشتر گزارش میشود. این دو با هم رابطه دارند، اما طبیعتاً فروش بستنی باعث غرقشدگی نمیشود؛ بلکه هردو تحت تأثیر گرمای تابستان هستند(شنا بیشتر میشه تو گرما پس غرق شدن هم بیشتر میشه).حالا علیت به معنای «یکی باعث وقوع دیگری میشود» است. برای ثابتکردن علیت سه شرط مهم داریم:
1. ترتیب زمانی: علت حتماً قبل از معلول رخ بده.
2. ارتباط منطقی یا مکانیزم مشخص: باید بتوان توضیح داد چطور آن علت منجر به آن نتیجه میشه.
3. نبود متغیر مختلکننده: هیچ عامل سومی نباید بهطور مستقل در هر دو نقش داشته باشه.
مثال علیت: کشیدن سیگار و ابتلا به سرطان ریه. در مطالعات پزشکی دیدن ابتدا افراد سیگاری بودند و بعد در طول زمان، نرخ سرطان ریه در آنها بهطرز چشمگیری بالاتر رفت. علاوه بر آمار، مکانیزم زیستی مشخصی وجود دارد که مواد سرطانزا در دود سیگار باعث آسیب به بافت ریه میشن.با این توضیح، چند اشتباه رایج را مرور کنیم:
دیدن همبستگی و نتیجهگیری مستقیم از آن به علیت.
نادیدهگرفتن متغیرهای پنهان یا سوم.
توجه نکردن به ترتیب زمانی.
پس هر وقت دیدید دو چیز با هم بالا یا پایین میشوند، اول دنبال متغیرهای مشترک یا زمانبندی باشید. فقط وقتی مکانیزم منطقی پیدا کردید و مطمئن شدید هیچ عامل مختلکنندهای نیست، میتوانید بگویید یکی علت دیگری است. در غیر این صورت، صرفاً با یک همبستگی روبهرو هستین، نه رابطهٔ علت و معلولی.
پس دفعه بعدی که یه اقای مثلا تحلیل گر یا پیش بین توی اینستا دیدید و بعدش هم دیدید شانسی حرفش درست درومد یکم با خودتون دو دو تا چهارتا کنید نه اینکه صرف اینکه یه حرفش درست درومد رابطه علیت بسازید
