تموکو (Tenmoku) کلمه‌ای ژاپنی است که به فنجان‌های چای خوری‌ای اطلاق می‌شد که اولین بار در زمان سلسله سونگ در چین ساخته شد. این ظروف به تقلید از ظروف جیان (Jian ware) که در چین ساخته می‌شود، در ژاپن تولید شد و تموکو نام گرفت.
کلمه تموکو در ابتدا هم به بدنه و هم به لعاب ظروف تموکو اشاره داشت. به‌مرور وقتی که فرمول لعاب آن به نسل‌های بعد منتقل شد، کمتر از آن برای ظروف تشریفاتی استفاده می‌کردند و تموکو اصطلاحی برای اطلاق لعاب شد و نه بدنه‌ی ظرف. تموکو در حال حاضر اصطلاحی کلی است که به پخت آهن در شرایط احیایی برای دست‌یابی به رنگ قهوه‌ای-مشکی گفته می‌شود.
نام تموکو از معبد کوه تیانمو (Tianmu) در چین گرفته شده است. در این معبد چای را در فنجان‌هایی با لعاب آهن‌دار می‌نوشیدند. این نوع فنجان‌ها در زمان سلسله‌ی سونگ رایج شد.
آشنایی ژاپنی‌ها با این ظروف از آنجا شروع شد که امپراتور یونگل در دوران سلسله مینگ در چین، ده کاسه از این دست را برای شوگون آشیکاگا یوشیمیتسو که در آن زمان در ژاپن حکومت می‌کرد، فرستاد. تعدادی از راهبان ژاپنی نیز که به صومعه‌های چین رفته بودند، از این ظروف با خود به ژاپن آوردند.
آنها از این ظرف‌ها در مراسم چای‌خوری استفاده کردند و با رواج این ظرف‌ها در مراسم چای‌خوری، ظرف‌های بیشتری از این دست را از چین وارد کردند.
ساخت این نوع ظرف‌ها در ژاپن آغاز شد و تا به امروز ادامه دارد. به‌تدریج نام ژاپنی این ظرف‌ها جایگزین نام چینی آن شد. هنوز هنرمندانی در ژاپن وجود دارند که این لعاب را می‌سازند.
اولین بار، سفالگر معروف بریتانیایی، برنارد لیچ بود که این لعاب و تکنیک را به جهان غرب معرفی کرد. در کشورهای اسکاندیناوی این تکنیک را از طریق برنارد لیچ آموختند و این تکنیک را به شکل‌های جدیدی استفاده کردند و به مدل جدیدی از این ظروف دست یافتند.
این نوع لعاب از فلدسپات، سنگ آهک و اکسید آهن درست می‌شود. اکسید آهن عامل شار لعاب آن است و موجب می‌شود لعاب در حالت مذاب بسیار روان باشد.
لعاب‌های تموکو از روی ظاهر به‌راحتی قابل تشخیص‌اند. این لعاب‌ها براق و تیره‌اند و رنگ آنها از قرمز-قهوه‌ای، خرمالویی و زرد تا قهوه‌ای تیره و سیاه (به‌علت داشتن آهن فراوان) متغیر است. معمولاً خاکستر (برای شار) به آن می‌زنند.
اگرچه رنگ‌های سیاه و قهوه‌ای در گذشته برای وسایل کاربردی و نه تزئینی استفاده می‌شده‌اند، اما ظروف تموکو ترکیب خارق‌العاده‌ای از رنگ را نشان می‌دهند. تعادل و پیچیدگی این رنگ‌ها از اکسیدهای آهن، فلدسپات و خاکستر چوب به دست می‌آید. تغییر و تحولاتی که در کوره رخ می‌دهد تکرارپذیر نیست. جلوه‌های لکه روغنی یا هاله‌ی رنگین‌کمانی زمانی به دست می‌آید که دمای کوره به‌شدت کنترل شود و اکسید آهن اتم‌های اکسیژن را آزاد کند. این اتم‌ها به‌صورت حباب روی سطح لعاب ظاهر می‌شوند و لکه‌های سیاه رسوب می‌کند.
اگرچه دستورالعمل‌هایی برای این تکنیک وجود دارد، اما با هر بار استفاده از این دستور العمل‌ها نتایج منحصر‌به‌فرد و بی‌نظیری به دست می‌آید.
مراحل ساخت تموکو (جیان ژان):
انتخاب خاک رس: خاک رس مناسب این ظرف باید آهن زیادی داشته باشد.
خردکردن: خاک رس و لعاب را با ماشین پودر کنید.
شست‌وشو و الک کردن: پس از الک‌کردن، خاک رس را در مخزن دوغاب و لعاب را در حوضچه‌ی لعاب بریزید. غلظت خاک رس یا لعاب باید متعادل باشد.
چن‌فو (Chen Fu) که یک اصطلاح سرامیکی است، به قرار دادن خاک رس در اتاقی دور از نور خورشید و هوا، حفظ دما و رطوبت معین و نگهداری آن برای مدتی اشاره دارد.
خاک رس را ورز دهید تا هوا و ناخالصی‌های خاک رس بیشتر جدا شود، رطوبت آن یکنواخت شود و راحت‌تر شکل بپذیرد. این کار از خشک شدن و ترک‌خوردن سفال پس از تولید هم جلوگیری می‌کند.
شکل دادن: شکل‌دهی به دو روش انجام می‌شود: با دست و با چرخ.
شکل سنتی جیان ژان کاسه‌ای گرد و کم‌عمق است
ظرف را بدون لعاب زدن در کوره بگذارید و بپزید. این کار استحکام مکانیکی خاک رس را افزایش می‌دهد و بخشی از ترک خوردگی و شکستگی را هم اصلاح می‌کند.
تهیه لعاب: لعاب سنتی این روش با لعاب سنگ آهن طبیعی و خاکستر گیاهی تهیه می‌شود. این دو ماده لعاب زیبایی را تشکیل می‌دهند؛ اما هنر ساخت این ظروف استفاده از ساده‌ترین مواد برای ساخت رازآلودترین بلورهاست.
لعاب‌زدن: یکی از ویژگی‌های ظروف جیان ژان، نیمه‌لعاب‌داربودن است. در قدیم مرز لعاب را مشخص می‌کردند تا بتوانند محدوده‌ی لعاب را کنترل کنند. اگر ضخامت لعاب کم باشد، بلورها برای رشد فضای کافی نخواهند داشت. اگر لعاب خیلی ضخیم باشد، لعاب ممکن است به پایین بچسبد.
ظرف را در کوره قرار دهید. برای جلوگیری از چسبندگی، یک لایه پودر آلومینا زیر آن بریزید.
ظرف را در کوره بگذارید و بپزید. کوره مهم‌ترین فرایند ساخت این ظرف است. اگر زمان، درجه و تعداد دفعات احیا به راحتی کنترل نشود، نتیجه دلخواه به دست نمی‌آید. باید درجه‌ی احیا را به‌دقت کنترل کرد و از کوره به‌مدت طولانی دور نماند.
به‌دلیل محدودیت‌های مختلف در طول ساخت، در هر کوره تعدادی محصول معیوب به دست می‌آید و همه‌ی محصولات باید قبل از فروش بازرسی کیفی شوند.
http://ceramicdictionary.com/en/t/1023/tenmoku
https://en.wikipedia.org/wiki/Tenmoku
https://themakersguild.com/blogs/journal/tenmoku-pottery
https://tenmokus.com/pages/making-process
