البته یه دلیل دیگه هم دارم. پیرمرد فکر می‌کنه ماتریالیسته. دین رو در حد خرافه می‌دونه و معتقده علم راه نجات بشره. البته نه می‌دونه علم چیه، نه می‌دونه دین چیه، نه حتی ماتریالیسته. جهل مرکب یعنی این.
چند روز پیش، بحث ما به انقلاب ایران رسید. وقتی می‌خواست انقلاب ایران رو تبیین کنه، گفت زمان شاه، وضعیت اقتصادی مردم رو به بهبود بود، اما چون آزادی وجود نداشت، انقلاب شد.
مشکل این تبیین اینه که اصلا ماتریالیستی نیست. آزادی یه ایده است. این شکل از تبیین، «مردم انقلاب کردند، چون دنبال آزادی بودند»، تبیین ایده‌آلیستیه.
ارسطو تو کتاب سیاست، سه تا علت برای انقلاب برشمرده: علت فاعلی، مادی، غایی. فاعلی نیروییه که انقلاب رو پیش می‌بره (سوژه انقلاب). علت مادی زمینه‌های مادی وقوع انقلابه. اما علت غایی، اون مقصود نهاییه که انقلاب برای رسیدن به اون صورت می‌گیره، یعنی غایت انقلاب.
کسی که مدعیه که ماتریالیسته، تو تحلیل‌هاش نباید از علت غایی استفاده کنه. مثلا مارکس فقط از علت مادی و فاعلی استفاده می‌کنه. یعنی معتقده سرمایه‌داری به قدری فلاکت ایجاد می‌کنه (علت مادی) که طبقه کارگر (علت فاعلی) انقلاب می‌کنه. مارکس معتقده کارگرها انقلاب می‌کنند، چون وضعیت زندگی‌شون روزبه‌روز بدتر می‌شه، نه به این خاطر که به یه وضعیت آرمانی باور دارند. تو این تحلیل علت غایی حذف شده.
اما من معتقدم مارکس حتی از ارسطو هم عقب‌تره. خیلی ساده است. بعید می‌دونم کسی قادر باشه بدون علت غایی، یعنی صرفاً با علت فاعلی و مادی، توضیح بده که چرا روسیه 1917 انقلاب شد، اما آلمان 1918 تا 1920 انقلاب نشد.
تو هر دو تا کشور علت مادی و فاعلی انقلاب وجود داشت. تازه تو آلمان علت فاعلی (طبقه کارگر) منسجم‌تر و قدرتمندتر بود. اما چیزی که تو آلمان وجود نداشت، باور به انقلاب و یه وضعیت آرمانی بود. حزب سوسیال دموکرات آلمان از خیلی وقت پیش ایده انقلاب رو دور انداخته و تبدیل به یه حزب اصلاح‌طلب شده بود. هدف این حزب اصلاح نظام سرمایه‌داری بود. اما تو روسیه به انقلاب باور داشت. لنین یه وضعیت آرمانی رو تو ذهنش داشت. اگر تو روسیه انقلاب شد، فقط به این دلیل بود که علت غایی وجود داشت.
مسأله اینه که ماتریالیسم حتی قادر به تبیین انقلاب و تاریخ هم نیست، چه برسه کل عالم.
البته ممکنه من در جهل مرکب به سر ببرم. یعنی شاید کسی باشه که قادر به تبیین ماتریالیستی انقلاب در روسیه و عدم انقلاب در آلمان باشه. بهرحال، من هنوز همچین آدمی ندیدم.
