اگر ملکی که دارای سند رسمی است به صورت غیر قانونی در تصرف شخصی غیر از مالک باشد،کسی که سند مالکیت به نام اوست می تواند جهت تخلیه ملک،دعوی خلع ید مطرح نماید.همچنین اگر شخص به صورت رسمی مالک منافع ملک نیز باشد از چنین حقی برخوردار است.
دعوی خلع ید،فرع بر اثبات مالکیت است و اولین شرط دعوی مزبور این است که خواهان ،مالک رسمی ملک باشد بنابراین در املاکی که ثبت نشده است ابتدا باید نسبت به طرح دعوی اثبات مالکیت اقدام نمود.
لذا دعوی خلع ید دارای چهار رکن است که این چهار رکن عبارتند از:
1-مالکیت رسمی خواهان بر ملک
2-غیرمنقول بودن مال مورد تصرف
3-احراز تصرف خوانده بر ملک
4-غیرقانونی بودن تصرف متصرف
مالک مال مغصوب یا در حکم مغصوب در صورت بقای عین مال می تواند آن را مسترد نماید اگرچه از این راه خسارت قابل ملاحظه ای به متصرف وارد شود حال آنکه راه حل مذکور در مورد متصرف با حسن نیت که جاهل به غصب بوده، عادلانه به نظر نمی رسد.
در این ماده واحده با شرایط خاص پرداخت قیمت کارشناسی ملک به جای رد عین پیش بینی شده است اجرای ماده واحده منوط به شرایط ذیل است:
1-متصرف با حسن نیت باشد
2-قصد تجاوز نداشته و تصرف ملک ناشی از اشتباه در محاسبه ابعاد ،یا تشخیص موقع طبیعی ملک یا پیاده کردن نقشه ثبتی و ...یا علل دیگری که،ایجاد کننده بنا یا مستحدثات از آن بی اطلاع بوده باشد.
3-در ملک غیر بنا یا مستحدثاتی ایجاد شده باشد
4-ضرر مالک در مقایسه با ضررناشی از خلع ید و قلع و قمع و مستحدثات باید نسبتآ جزیی باشد
5-متصرف باید قیمت زمین مورد تصرف را طبق نظر کارشناسی تودیع نماید.
با جمع شرایط مزبور دادگاه به جای حکم به خلع ید و قلع بنا،حکم به پرداخت قیمت زمین و کلیه خسارات وارده و اصلاح سند مالکیت به نام متصرف می دهد بنابراین این ماده واحده متضمن یک قاعده استثنایی و مخصص مواد 308 و 311 قانون مدنی است که رد عین را حتی در صورت متصرف با حسن نیت مقرر داشته است.
