🔍 کلمات کلیدی اصلی: یکدستسازی متن، خطتیره بعد از عدد، ویرایش متن فارسی، استانداردهای ویراستاری، جایگزینی خطتیره با نقطه، اسکریپت ایندیزاین، جستجو و جایگزینی در ورد، ویرایش حرفهای متن، استاندارد نگارش فارسی
تصور کنید کتابی را در دست گرفتهاید که طراحی جلدش چشمنواز است، کاغذش بوی چوب تازه میدهد و فونتش هم همانند نسخههای خطی قدیم، ظریف و روان است.
اما همینکه شروع به خواندن میکنید، با چیزی روبرو میشوید که تمام این زیباییها را به هم میریزد:
۱– مقدمه
۲– روششناسی
۳. یافتهها
۴– بحث
۵. نتیجهگیری
آیا متوجه ناهماهنگی شدید؟
دقیقاً همین است که ما در این مقاله میخواهیم دربارهاش صحبت کنیم.
در دنیای ویراستاری مدرنِ متون فارسی و عربی، یکدستسازی متن (Text Consistency) یکی از مهمترین اصول است. این یکدستی فقط به فونت یا فاصلهگذاری مربوط نمیشود، بلکه به علامتگذاری، نشانهگذاری، و حتی نوع نقطه یا خطتیرهای که پس از اعداد ترتیبی میگذارید، بستگی دارد.
و اینجاست که بسیاری از نویسندگان، ویراستاران و حتی ناشران — بدون آنکه بفهمند — خطایی ظریف اما تأثیرگذار مرتکب میشوند:
استفادهٔ ناسازگار از خطتیره و نقطه پس از اعداد ترتیبی.
در این مقاله، نهتنها چرایی این اشتباه را بررسی میکنیم، بلکه راهحلهای عملی، حرفهای و حتی خودکار برای رفع آن را هم به شما آموزش میدهیم — از مایکروسافت ورد تا ادوبی ایندیزاین، و حتی با اسکریپت رایگان هوشمند!
در متون فارسی و عربی، بهویژه در فهرستها، سرفصلها، یا شمارهگذاریهای ساختاری، اغلب با این الگو روبرو میشویم:
۱– عنوان اول
۲. عنوان دوم
۳– عنوان سوم
۴. عنوان چهارم
یا بدتر از آن:
نصف کتاب با خطتیره، نصف دیگر با نقطه!
یا حتی: ۱–، ۲.، ۳–، ۴. — یکیدرمیان!
این ناهماهنگی، چشم خواننده را درگیر میکند، حس حرفهایبودن متن را از بین میبرد و در نهایت، اعتبار نویسنده یا ناشر را زیر سؤال میبرد.
🚫 نکته طلایی:
یک متن حرفهای، نهتنها باید درست باشد، بلکه باید یکدست هم باشد.
و یکدستی، از جزئیات شروع میشود.
در گذشته، بهویژه در متون چاپی قدیمی، استفاده از خطتیره (–) پس از اعداد ترتیبی رایج بود. اما استانداردهای نگارش مدرن فارسی — مطابق با دستورالعملهای فرهنگستان زبان و ادب فارسی و همچنین استانداردهای بینالمللی طراحی گرافیک — نقطه (.) را بهعنوان نشانهٔ صحیح پس از اعداد ترتیبی در ابتدای سطر یا تیتر تأیید کردهاند.
✅ سادهتر است: فقط یک نوع نقطه وجود دارد.
✅ یکدستتر است: هیچ ابهامی در شکل ظاهری آن نیست.
✅ خواناتر است: چشم خواننده بهراحتی عدد و عنوان را از هم تشخیص میدهد.
✅ استاندارد جهانی است: در انگلیسی، عربی، فرانسوی و بسیاری از زبانها هم از نقطه استفاده میشود.
شاید تعجب کنید، اما خطتیره فقط یک چیز نیست! در واقع، چندین نوع خطتیره وجود دارد که بسیاری از آنها در کیبورد معمولی دیده نمیشوند: برخی از مشهورترین انواع خط تیره به این شکل هستند:
- Hyphen (خط تیره کوتاه) برای اتصال کلمات مرکب
– En Dash برای محدودهها (مثلاً ۱۰–۲۰)
— Em Dash برای وقفه یا تأکید در جمله
− Minus Sign فقط در محیطهای ریاضی
💡 واقعیت تلخ:
بیشتر نویسندگان و ویراستاران، بدون توجه به این تفاوتها، روی اولین چیزی که روی کیبورد دیدند شبیه «خط» تیره است میکوبند و تمام! نمیدانند چه بلایی سر متن خود میآورند. حالا تصور کنید در کیبوردهای مختلف هم این خط تیرهها هر کدام یک جایی هستند.
در حالی که نقطه فقط یکی است:.
همین سادگی، یکدستی متن را تضمین میکند.
البته، قانونها همیشه استثنا دارند!
در میانهٔ پاراگراف (نه در ابتدای سطر یا تیتر)، گاهی استفاده از خطتیره پس از عدد برای تأکید یا جداسازی مناسب است:
مثال:
«سه دلیل اصلی وجود دارد – اول، هزینه؛ دوم، زمان؛ و سوم، دسترسی.»
اما در شمارهگذاری ساختاری (مثل فهرستها، سرفصلها، بخشهای کتاب)، نقطه تنها گزینهٔ صحیح و استاندارد است.
حالا که میدانید چرا باید نقطه بگذارید، سؤال بعدی این است:
چطور همهٔ خطتیرههای اشتباه را پیدا و تبدیل کنیم؟
تصور کنید متنی ۵۰۰ صفحهای دارید.
شما یک نوع خطتیره را جستوجو میکنید (–) و آنها را به نقطه تبدیل میکنید.
اما ناگهان متوجه میشوید که نوع دیگری هم وجود دارد (-)!
دوباره جستوجو میکنید... اینبار — را پیدا میکنید!
و شاید حتی − هم جایی پنهان شده باشد!
😅 واقعیت طنزآمیز:
وقتی چندین نوع خطتیره در متن پراکنده باشند،
شما دیگر نمیدانید دارید ویرایش میکنید یا دنبال گنج میگردید!
خوشبختانه، ورد ابزار قدرتمندی برای جستوجوی پیشرفته دارد: جایگزینی با عبارت باقاعده (Wildcard).
کلیدهای Ctrl + H را بزنید.
در پنجرهٔ جستوجو و جایگزینی، گزینهٔ Use wildcards را فعال کنید.
در کادر Find what، این عبارت را وارد کنید:
([0-9۰-۹])[-–—−]
این عبارت، هر عدد فارسی یا لاتین را که بلافاصله قبل از هر نوع خطتیره باشد، پیدا میکند.
در کادر Replace with، این را وارد کنید:
\1.
\1همان عدد پیداشده است و.نقطهٔ استاندارد را جایگزین خطتیره میکند.
روی Replace All کلیک کنید.
✅ تمام خطتیرههای پس از اعداد، بهصورت هوشمند و یکدست، به نقطه تبدیل میشوند!
ایندیزاین هم از عبارات باقاعده (GREP) پشتیبانی میکند — و حتی قدرتمندتر از ورد!
پنجرهٔ Find/Change را باز کنید (Ctrl + F).
به تب GREP بروید.
در کادر Find what، این عبارت را وارد کنید:
([\d۰-۹])[-–—−]
در کادر Change to، این را بنویسید:
$1.
روی Change All کلیک کنید.
✨ تمام خطتیرههای پس از اعداد — چه لاتین، چه فارسی — بهصورت خودکار و دقیق، به نقطه تبدیل میشوند.
اما اگر میخواهید فراتر از جستوجوی دستی بروید، چه کار کنیم؟
پاسخ: اسکریپت ما(اسکریپت تبدیل خط تیره بعد از اعداد به نقطه)!
در ایندیزاین، میتوانید از اسکریپتی استفاده کنید که:
تمام انواع خطتیره را تشخیص دهند،
فقط خطتیرههای پس از اعداد را هدف قرار دهند،
از تغییر دادن خطتیرههای در میان جمله (مثل وقفهها) جلوگیری کنند،
و همه چیز را در کمتر از یک ثانیه انجام دهند!
چنین اسکریپتی نیاز به هوشمندی زبانی دارد — نه فقط جایگزینی کورکورانه.
گروه هنری کتاب زیبا یک اسکریپت هوشمند و رایگان برای ایندیزاین ساخته است که دقیقاً همین کار را انجام میدهد و آن را به رایگان به شما تقدیم میکند. این اسکریپت روی کتابهای متعددی اجرا و آزمایش شده است! در حقیقت اسکریپت عملیاتی گروه کتاب زیبا برای ویرایش و صفحه آرایی کتابهای خود است.
🔍 تشخیص تمام ۴ نوع خطتیره (-, –, —, −)
📏 فقط تأثیر روی خطتیرههای پس از اعداد (در ابتدای سطر یا تیتر)
🛡️ محافظت از خطتیرههای معنادار (مثل وقفه در جمله یا محدودههای عددی)
🌐 پشتیبانی از اعداد فارسی و لاتین
⚡ اجرای یککلیکی و بدون نیاز به تنظیمات پیچیده
📥 کاملاً رایگان و قابل اشتراکگذاری
📥 دانلود اسکریپت:
اسکریپت تبدیل خط تیره بعد از اعداد شمارشی به نقطه را به رایگان از کانال تلگرامی «اسکریپت برای همه» به آدرس (ScriptsForAll) از تلگرام دانلود کنید.
اسکریپت را دانلود کنید.
در ایندیزاین، از منوی File > Scripts > Other Script آن را اجرا کنید.
در یک لحظه، تمام خطتیرههای ناسازگار پس از اعداد، به نقطه تبدیل میشوند!
✅ در متون فارسی و عربی، پس از اعداد ترتیبی در ابتدای سطر، فقط از نقطه (.) استفاده کنید.
❌ از خطتیره (- یا –) در این موارد خودداری کنید.
🛠️ برای اصلاح دستهجمعی، از جستوجوی پیشرفته در ورد یا GREP در ایندیزاین استفاده کنید.
⚡ برای سرعت و دقت بیشتر، از اسکریپت رایگان هوشمند ما استفاده کنید!
🌈 یادتان باشد:
متنهای حرفهای، با جزئیات ساخته میشوند.
و شما، با رعایت این جزئیات، از یک «نویسنده» به یک «حرفهای» تبدیل میشوید.
یکدستسازی متن، خطتیره بعد از عدد، ویرایش متن فارسی، استانداردهای ویراستاری، جایگزینی خطتیره با نقطه، اسکریپت ایندیزاین، جستجو و جایگزینی در ورد، ویرایش حرفهای متن، استاندارد نگارش فارسی، GREP در ایندیزاین، wildcard در ورد، اعداد ترتیبی در فارسی، نشانهگذاری صحیح، ویراستاری هوشمند، یکدستی متون عربی
