امید به زندگی (Life Expectancy) یکی از مهمترین شاخصهایی است که تصویر دقیق و قابلتحلیلی از وضعیت سلامت، رفاه و توسعه در یک جامعه ارائه میدهد. این شاخص نشان میدهد یک نوزاد تازهمتولد شده، اگر الگوهای مرگومیر فعلی تغییر نکند، احتمالاً چند سال عمر خواهد کرد.
چرا امید به زندگی مهم است؟
این شاخص فقط یک عدد نیست؛ یک آینهی بزرگ است که کیفیت سلامت، اقتصاد، عدالت اجتماعی، دسترسی به خدمات بهداشتی، وضعیت تغذیه، سبک زندگی و حتی ثبات اجتماعی را در خود منعکس میکند.
تحلیلگران جمعیتی و متخصصان سلامت از آن به عنوان شاخص پایه برای برنامهریزی توسعه، ارزیابی وضعیت بهداشت عمومی، تحلیل تغییرات جمعیت و سنجش کیفیت زندگی استفاده میکنند.
وضعیت ایران؛ عددی بالاتر از میانگین جهانی
بر اساس جدیدترین برآوردها:
امید به زندگی در ایران در سال ۲۰۲5 حدود ۷۸.۱ سال گزارش شده است.
این عدد بیشتر از میانگین جهانی (حدود ۷۳.۴ سال) است.
افزایش امید به زندگی در ایران طی چند دهه اخیر نتیجهی عواملی مانند گسترش واکسیناسیون، کاهش مرگومیر نوزادان، دسترسی نسبی بهتر به خدمات درمانی، بهبود بهداشت محیط و ارتقای آگاهی عمومی بوده است.
کشورهایی با بالاترین امید به زندگی
در جهان برخی کشورها در رتبههای بسیار بالایی قرار دارند:
هنگکنگ: حدود ۸۵.۸ سال
ژاپن: حدود ۸۵ سال
کره جنوبی: حدود ۸۴.۵ سال
سوئیس: حدود ۸۴.۲ سال
مشترکات این کشورها شامل نظام سلامت کارآمد، سبک زندگی سالمتر، سطح بالای رفاه اقتصادی و کنترل مؤثر بیماریها است.
کشورهایی با امید به زندگی پایین
در مقابل، برخی کشورهای آفریقای مرکزی و غربی همچنان با مشکلات جدی مواجهاند:
چاد: حدود ۵۴–۵۵ سال
نیجریه: حدود ۵۴–۵۵ سال
این اعداد اغلب نتیجهی چالشهایی مانند فقر شدید، دسترسی محدود به درمان، درگیریهای منطقهای، سوءتغذیه، بیماریهای واگیر و ضعف زیرساختهای بهداشتی هستند.
از نگاه آماری: امید به زندگی چگونه تحلیل میشود؟
در علم آمار و جمعیتشناسی، این شاخص با ابزارهایی مانند:
تحلیل بقا (Survival Analysis)
برآورد جداول عمر (Life Tables)
مدلهای رگرسیون کوکس (Cox Regression)
اندازهگیری و تحلیل میشود. این روشها به پژوهشگران کمک میکنند خطر مرگومیر در سنین مختلف را بررسی و روندهای تغییر در سالهای آینده را پیشبینی کنند.
عددی که فقط سن را نشان نمیدهد
امید به زندگی یک «شاخص جامع» است؛ یعنی ترکیبی از سلامت، آموزش، اقتصاد، امید اجتماعی، امنیت، کیفیت محیطزیست و دهها عامل دیگر.
افزایش این عدد به معنای بهبود کیفیت زندگی است و کاهش آن معمولاً هشداری دربارهی بروز بحرانهای اقتصادی، بهداشتی یا اجتماعی.
