لمس دیدن:کتابهای تصویری برای کودکان نابینا
آیا تا به حال به این فکر کردهاید که کودکان نابینا چگونه میتوانند از کتابهای تصویری بهرهمند شوند؟ این ایده شاید در نگاه اول عجیب به نظر برسد، اما چنین کتابهایی واقعاً وجود دارند.
اولین بار که با این مفهوم آشنا شدم، در نشستی کوچک در شورای کتاب کودک بود که دربارهی مفهوم لمس دیدن بحث شد. در این نشست، آقای فیلیپ کلوده، مدیر و بنیانگذار مؤسسهی Typhlo & Tactus (T&T)، دربارهی تاریخچهی کتابهای مخصوص نابینایان صحبت کرد.
نگاهی به تاریخچه
در سال ۱۸۲۴، لوئی بریل خط بریل را توسعه داد [1]. اما حتی پیش از آن، در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم، نمونههای اولیهی کتابهای لمسی برای کودکان ساخته شده بودند که شامل حروف و اشکال برجسته بودند [2].
در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، کتابهای بریل مخصوص کودکان توسعه یافتند که شامل کتابهای آموزشی و داستانی میشدند. سپس، در قرن بیستم، کتابهای تصویری لمسی (Tactile Picture Books) معرفی شدند تا به کودکان نابینا کمک کنند مفاهیم بصری را از طریق حس لامسه درک کنند [3].
ویژگیهای کتابهای تصویری لمسی
این کتابها از مواد متنوعی ساخته میشوند، از جمله:
• بافتهای مختلف مانند زبر، براق، پشمی، پارچهای، چرمهای طرحدار
• مواد صوتی که با لمس کردن، صدا تولید میکنند
• مواد معطر برای ایجاد تجربهی حسی عمیقتر
ویژگیهای مشترک این کتابها شامل تصاویر برجسته، تنوع در بافتها، سادگی و وضوح در طراحی، و توضیحات به خط بریل هستند. برخی از این کتابها تعاملی بوده و دارای قطعاتی هستند که قابل حرکت یا جدا شدن هستند [4].
اهمیت این کتابها
هدف از تولید کتابهای لمسی تصویری، کمک به کودکان نابینا در موارد زیر است:
• یادگیری مفاهیمی که معمولاً از طریق بینایی درک میشوند (مانند شکل حیوانات و اشیا)
• تقویت مهارتهای لمسی برای تشخیص اشکال و بافتها
• افزایش علاقه به مطالعه و یادگیری
• درک مفاهیمی مانند اندازه و نسبت
یکی از معروفترین نمونههای این نوع کتابها، نسخهی لمسی کتاب The Very Hungry Caterpillar اثر اریک کارل است [5].
وضعیت در ایران
در حالی که سازمانهای محدودی در سراسر جهان این کتابها را تولید میکنند، در ایران نیز تلاشهایی در این زمینه صورت گرفته است. برای مثال، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان جنوبی چهار کتاب حسی-لمسی برای کودکان نابینا تولید کرده است [6]. همچنین، شورای کتاب کودک فهرستی از کتابهای حسی-لمسی تولیدشده در ایران بین سالهای ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۶ را منتشر کرده است که شامل ۳۳ عنوان کتاب میشود [7].
با توجه به اهمیت این کتابها در یادگیری و رشد کودکان نابینا، آیا زمان آن نرسیده است که ناشران و مؤسسات ایرانی نیز به تولید و توسعهی این نوع کتابها بپردازند؟
منابع
1. Raad Charity - "History of Braille Books"
2. Ketabak - "کتابهای مصور لمسی برای کودکان نابینا"
3. Typhlo & Tactus Organization - "Introduction to Tactile Picture Books"
4. کتابک - "خواندن با کودکان نابینا و کمبینا"
5. The Eric Carle Museum of Picture Book Art - "Tactile Edition of The Very Hungry Caterpillar"
6. Iran Book News Agency (IBNA) - "۴ کتاب حسی لمسی برای کودکان نابینا تولید شد"
7. شورای کتاب کودک - "کتابهای حسی-لمسی در ایران"
