مفاهیم ژاپنی برای رشد فردی و داشتن زندگی متعادل در دنیای پرشتاب امروز

بخاطر دارم اولین بار که با یک اصطلاح تخصصی ژاپنی مواجه شدم، ترم پنجم رشته مدیریت و در حین مطالعه تئوری های مدیریت بود: کایزن. کایزن بمعنای بهبود تدریجی است و البته زمینه موردمطالعه این اصطلاح در رشته مدیریت، مقوله بهره­وی و خط تولید بود زیرا اساسا فلسفه مدیریت ژاپنی، بهبود تدریجی و استقرار نظم است.

موضوع بهره ­وری و توسعه شخصی همیشه یکی از دغدغه ­های من بوده است و مدت­هاست که این مساله ذهنم را مشغول کرده: با وجود شبکه ­های اجتماعی (که به طور محسوسی، سطح تمرکز ما را کاهش داده است) چطور سطح عمکرد شخصی را بهبود بدهیم و اساسا مسیری برای رشد و توسعه فردی، طراحی کنیم؟ با خستگی و فرسودگی ناشی از زندگی پرشتاب، چطور دست و پنجه نرم کنیم؟

 بسیاری از ما به‌دنبال راه‌هایی برای بهبود کیفیت زندگی، افزایش رضایت درونی و رشد فردی پایدار هستیم. فرهنگ ژاپن، با پشتوانه‌ای عمیق از فلسفه و تجربه زیسته، مفاهیمی ارزشمند ارائه می‌دهد که می‌توانند در ساخت زندگی آگاهانه‌تر، متعادل‌تر و معنادارتر به ما کمک کنند.

از طرفی، با گسترش ارتباطات جهانی و حضور در تیم‌ها و جوامع چندفرهنگی، یادگیری و درک فرهنگ‌های دیگر نه‌تنها یک مزیت، بلکه یک ضرورت است. مفاهیم ژاپنی به ما می‌آموزند چگونه با نگاهی متفاوت به خود، دیگران و جهان اطرافمان بنگریم.

 در ادامه با مهم‌ترین مفاهیم ژاپنی برای خودسازی و رشد فردی آشنا می‌شویم.

1.      اوموییاری (Omoiyari)؛ همدلی و توجه صادقانه به دیگران

 Omoiyari  به معنای درک احساسات دیگران و اقدام آگاهانه برای کمک به آن‌ها، حتی بدون درخواست مستقیم است. این مفهوم، پایه بسیاری از رفتارهای اجتماعی در ژاپن به شمار می‌رود. نمونه‌های اوموییاری را می‌توان در خدمات مشتری منحصربفرد، رفتار مسئولانه اجتماعی (مانند تمیز کردن استادیوم‌ها پس از مسابقات) و طراحی انسان‌محور محصولات مشاهده کرد. تمرین اوموییاری باعث تقویت همدلی، اعتماد اجتماعی و آرامش روانی می‌شود و روابط انسانی را عمیق‌تر می‌کندکه سود آن به تک تک اعضای جامعه می­رسد.

2.      ایکیگای (Ikigai)؛ معنا و مفهوم زندگی و انگیزه درونی

 چرا هر روز صبح از خواب بیدار می­شویم؟Ikigai ، مفهومی ژاپنی برای توصیف دلیلی است که هر روز صبح ما را از خواب بیدار می‌کند و به ارتباط میان علاقه، توانمندی، ارزش‌آفرینی و رضایت درونی اشاره دارد. مطالعات نشان می‌دهد افرادی که هدف مشخصی در زندگی دارند، احساس رضایت بیشتری تجربه می‌کنند، تاب‌آوری بالاتری دارند و حتی عمر طولانی‌تری دارند. پیدا کردن ایکیگای به معنای این است که میان آنچه دوست داریم، آنچه در آن توانمندیم و آنچه به زندگی معنا می‌دهد، تعادل ایجاد کنیم. گفته می­شود مفهوم ایکیگای در میان مردم منطقه اوکیناوای ژاپن که عمر طولانی و سالمی دارند، جایگاه خاصی دارد.

3.      وابی سابی (Wabi-Sabi)؛ پذیرش نقص و ناپایداری

 Wabi-Sabi  که یک مفهوم در زیبایی‌شناسی سنتی ژاپنی است، ما را به پذیرش ناتمام بودن، تغییرپذیری و نقص‌های طبیعی زندگی دعوت می‌کند. برخلاف فرهنگ کمال‌گرایی افراطی که متاسفانه در زندگی مدرن امروزی غالب است، این فلسفه بر زیبایی سادگی و ناپایداری تأکید دارد. با درک وابی- سابی، از ترس اشتباه کردن رها می‌شویم؛ به‌جای کمال، به‌دنبال رشد می‌رویم و قدردان لحظه حال می‌شویم. این نگاه، منجر به کاهش فشار روانی و افزایش آرامش درونی می­شود.

4.      مونو نو آواره (Mono no Aware)؛ زیبایی در گذرا بودن

آیا شده است ناگهان دلتان برای دوران کودکی یا خانه پدری تنگ شود و احساس کنید انگار همین دیروز بود که از این سو به آن سو، جست می­زدید و غرق در بازی بودید؟ Mono no Aware ، احساس لطیف و اندوه‌آلودی است که از آگاهی به گذرا بودن لحظات زندگی ناشی می‌شود. این مفهوم به ما یادآوری می‌کند که شادی، غم، موفقیت و حتی سختی‌ها همگی موقتی‌اند. تمرین این نگرش به ما کمک می‌کند تا لحظات کوچک اما ارزشمند زندگی را ببینیم، وابستگی افراطی نداشته باشیم و نسبت به تغییرات، پذیرش بیشتری داشته باشیم.

5.      موتتای‌نای (Mottainai)؛ احترام به منابع و پرهیز از اسراف

اساسا مردم ژاپن در استفاده طولانی­مدت از وسایل، شهرت دارند. حتی گاهی در منازل ژاپنی، مبلمان یا وسایلی وجود دارند که مورد استفاده چند نسل قرار گرفته­اند.Mottainai  به معنای حس تأسف ناشی از هدررفت منابع چه منابع مادی و چه منابع ناملموس مانند زمان و انرژی است. این مفهوم پایه بسیاری از رویکردهای پایداری محیط‌زیست در ژاپن است که ما را به مصرف آگاهانه و مسئولانه دعوت می‌کند. وقتی موتتای‌نای را در زندگی شخصی به کار ببریم، یاد می‌گیریم از زمان، توان و دارایی‌های خود هوشمندانه‌تر و هدفمندتر استفاده کنیم.

6.      شین-گی-تای (Shin-Gi-Tai)؛ ذهن، مهارت و بدن

 Shin-Gi-Tai  به هماهنگی سه عنصر اساسی برای عملکرد مطلوب اشاره دارد: ذهن (نگرش و انگیزه)، مهارت (دانش و توانایی) و بدن (سلامت و آمادگی جسمی). این چارچوب که یکی از اصول بنیادین و فلسفی در هنرهای رزمی ژاپنی است، در یادگیری مهارت‌ها، مدیریت استرس و حتی شکل‌گیری عادت‌های سالم کاربرد دارد. موفقیت پایدار زمانی شکل می‌گیرد که این سه عنصر هم‌راستا باشند.

7.      کایزن (Kaizen)؛ بهبود مستمر با گام‌های کوچک

همانطور که در ابتدای مطلب به این مفهوم اشاره شد،کایزن، فلسفه بهبود مستمر بواسطه تغییرات کوچک اما پیوسته است. کایزن به‌جای جهش‌های بزرگ و ناپایدار،  بر پیشرفت تدریجی و مداوم تمرکز دارد. برای اینکه بتوانید این مفهوم را در زندگی خود جاری کنید:

•  اهداف را به گام‌های کوچک تقسیم کنید؛

• بر روی تداوم تمرکز داشته باشید؛

•  موفقیت‌های کوچک را جشن بگیرید.

 این رویکرد، ذهنیت رشد را تقویت می‌کند و مانع فرسودگی می‌شود.

8.      شو-ها-ری (Shu-Ha-Ri)؛ مسیر یادگیری و تسلط

Shu-Ha-Ri، یک مفهوم در هنرهای رزمی ژاپنی است که مراحل یادگیری تا استادی را توصیف می‌کند و گاهی در سایر رشته‌ها مانند گو نیز اعمال می‌شود اما با توجه به گستره مفهومی که دارد، امروزه در کسب­وکار نیز کاربرد دارد. بطور کلی این مفهوم، به سه فاز یادگیری اشاره دارد:

• Shu: پیروی از قواعد و یادگیری اصول

• Ha: شکستن قواعد و آزمون روش‌های جدید

• Ri: خلق سبک و مسیر شخصی.

 این مدل در آموزش، کسب‌وکار و رشد فردی کاربرد دارد و نشان می‌دهد که خلاقیت واقعی پس از تسلط بر اصول شکل می‌گیرد.

 فلسفه ژاپنی برای زندگی آگاهانه

صادقانه بگم، جذابیت این مفاهیم ژاپنی برای من در اسم‌های خاص یا ریشه‌های فرهنگی‌شان نیست؛ در این است که واقعاً در زندگی کاربرد دارند؛ یعنی می‌شود آن‌ها را وارد تصمیم‌های روزمره، روابط، کار و حتی لحظه‌های خستگی و سردرگمی کرد. مثلاً اوموییاری به من یادآوری می‌کند قبل از هر واکنشی در ارتباط با همکار، خانواده یا حتی یک غریبه، کمی مکث کنم و خودم را جای طرف مقابل بگذارم؛ شاید همین مکث کوتاه خیلی وقت‌ها از سوءتفاهم، تنش یا دلخوری جلوگیری کند. یا مثلا ایکیگای الزاماً برای من یک هدف بزرگ و آرمانی نیست بلکه بیشتر شبیه یک قطب‌نماست؛ چیزی که کمک می‌کند وقتی خسته‌ام یا احساس می‌کنم مسیرم گم شده، از خودم بپرسم: الان چه کاری هر چند کوچک، برایم معنابخش است؟. همین سؤال ساده، خیلی وقت‌ها مسیر روزم را می­کند.

امیدوارم این مطلب برای شما مفید باشد. اگر تجربه عملی از این مفاهیم در زندگی شخصی و شغلی دارید، خوشحال میشم به اشتراک بگذارید.