گردان دژ

گردان دژ گردان پیاده زیر مجموعه لشکر 92 زرهی اهواز از نیروی زمینی ارتش ایران بود که در هشت سال جنگ تحمیلی وظیفه حفاظت از جاده شلمچه به خرمشهر را برعهده داشت و در نبرد خرمشهر به مدت 30 روز برابر حملات لشکر 3 زرهی و تیپ 33 نیروی مخصوص عراق با شجاعت و درایت ایستادگی کرد.این گردان شامل 5 گروهان:4 گروهان تفنگدار و یک گروهان ارکان بود که در حفاظت از خرمشهر به 32 پاسگاه تقسیم شده بود.

برای کنترل ماموریت این گردان دو پاسگاه یا دو دژ مرکزی در نظر گرفته شده بود که یکی از آنها در شلمچه و دیگری در کوشک مستقر بود.

فاصله دژ های 32 گانه از یکدیگر 3 کیلومتر و استعداد هر دژ 14 نفر نیروی انسانی شامل 2 افسر یا درجه دار و12 نفر سرباز که همگی خدمه تفنگ 106 میلی متری و سلاح های موجود بودند.

ارتش عراق که در تاریخ 31 شهریور 1359 حمله خود را برای تصرف خرمشهر آغاز کرد با دفاع جانانه نیروهای گردان 151 روبرو شد.این دفاع تا 30 مهر 1358 ادامه یافت و گردان دژ همزمان با توپخانه و نیروی هوایی عراق گلوله باران و بمباران میشد.

در این 30 روز از 19 افسر گردان دژ فقط یک افسر زنده ماند و شدت درگیری آنقدر بالا بود که در هفته اول جنگ 5 بار فرماندهی این گردان تغییر کرد که نام آن 5 فرمانده به ترتیب:سرهنگ جاموسی سرگرد چهارمحالی سرگرد شاهان سروان کبریایی و ستوان گیوتاج بود که این آخرین فرمانده در واقع پزشک گردان بود.

سرهنگ جانباز علی قمری تنها بازمانده از 19 افسر گردان دژ خرمشهر بود.گردانی که باید طبق قانون ظرف 48 ساعت با گردان تازه نفس تعویض شود 34 روز در برابر ارتش ستمگر عراق ایستادگی کرد تا حتی یک وجب از خاک خرمشهر به دست بیگانه نیفتد.

وقتی چهارم آبان 1359 خرمشهر پس از مقاومت 35 روزه از سوی ارتش متجاوز عراق اشغال شد اما سپس در تاریخ 3 خرداد 1361 کشور ایران پس از 578 روز به تمامی دنیا نشان داد که هیچگاه در مقابل ظلم و ستم سکوت نخواهد کرد و خرمشهر خونین را آزاد کرد.

اگرچه صدام برای رسیدن به رویای خود و تسخیر قسمت هایی از خاک ایران از سال 1347 دست به کار شد اما نتوانست به هیچکدام از خواسته های خود برسد او در سال های 1348 و 1353 دست انداز هایی به خاک ایران انجام داد اما در نهایت شکست خورد و عقب نشینی کرد.

دلیل این دست انداز ها نارضایتی عراق از خط مرزی (خط تالوگ در اروندرود) با ایران بود که در قرارداد 1975 الجزایر تعیین شده بود.

طبق گفته سرهنگ علی قمری تنها کسی است که حضور 3100 روزه در جبهه به صورت داوطلبانه دارد.همچنین وی فرمود:وقتی در سال 1347 که نخستین حمله عراق به ایران بود.ارتش ایران به این فکر افتاد که در صورت بروز اتفاق مشابه پاسگاه های مرزی قدرت مقابله با ارتش بعثی عراق را نخواهند داشت.بنابراین تصمیم به ساخت گردان مرزی دژ می گیرند.

عراق که البته برای جلوگیری از اقدام ایران برای ساخت این گردان به سازمان ملل شکایت کرده بود اما به دلیل نفوذ ایران در آن سال نتوانست کاری از پیش ببرد.بنابراین عراق نیز در سال 1354 اقدام به ساخت رودخانه پرورش ماهی مقابل ایران کرد که همین رودخانه نیز دلیل سقوط نکردن بصره در عملیات رمضان شد.

فرمانده جنگ درباره ساختمان سنگر دژ توضح داد:این ساختمان ها پیش ساخته بود که سقف آن با کف زمین یکسان است و داخل هرکدام 14 نفر جا میگرفت.دژ را یک اسرائیلی به نام میرزا مسعود در طراحی 6 ماهه ساخت و به فاصله دو کیلومتری از مرز عراق قرار داشت.

در ارتش استعداد گردان دژ 1200 تا 1250 نفر بود با این حال این گردان 1560 نفر نیروی سازمانی اش بود.یعنی بیشتر از 2 گردان چرا که مسیری را که در بر میگرفت 90 کیلومتر بود.بنابراین در هر 3 کیلومتر یک دژ بود و در کل در این 90 کیلومتر33 دژ برای مقابله با ارتش عراق جهت جلوگیری از تصرف خرمشهر ساخته شده بود.

ماجرای نرسیدن تسلیحات به ارتش چه بود؟

سرهنگ قمری که از فروردین 1359 به عنوان فرمانده شلمچه به خرمشهر رفته بود میگوید:عراق از 15 و 20 فروردین 1359 حمله به پاسگاه های ما را در غرب و جنوب شروع کرد و برخی از آنها را نیز تصرف کرد.در این مدت ما بارها از مسئولان خواستیم که تسلیحات در اختیارمان قرار دهند اما این اتفاق نمی افتاد چرا که اختیار دست نظامیان نبود بلکه دست سیاسی ها به ویژه بنی صدر بود. درواقع تا زمانی که بنی صدر در مصدر امور بود ما دچار مشکلات بسیاری شدیم.بار دیگر در 15 تیر ماه گزارش دادیم که عراق جاده سازی میکند اما باز هم بی فایده بود.

قاسم محمدی جانباز جنگ که عضو گردان حبیب لشکر 27 محمد رسول الله:در دفاع از خرمشهر گردان دژ با 1500 نفر نیرو از 90 کیلومتر حفاظت میکرد یعنی از شلمچه تا کوشک.نیروی دریایی با 623 تکاور ورزیده از سال 58 در خرمشهر حضور داشت.دانشگاه افسری که با 750 نفر در ایام دفاع حضور داشت و هوانیروز با 370 نفر در خرمشهر بود.در پایان دفاع از خرمشهر گردان دژ با 212 شهید نیروی دریایی و تکاوران با 72 شهید هوانیروز 12 شهید دادند.

گردآورنده:ایلیا خطیبی

استاد راهنما:علی اکبر حسنوند

دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز