بدون شک یکی از مهمترین و موثرترین دوران زندگی آدمی دوران کودکی است. دورانی که در آن شخصیت فرد پایه ریزی شده و شکل میگیرد. امروزه این حقیقت انکار ناپذیر به اثبات رسیده است که کودکان از همان ابتدای تولد نه تنها به توجه و مراقبت جسمانی نیاز دارند، بلکه این توجه باید همه ی ابعاد وجودی آنها شامل رشد اجتماعی، عاطفی، شخصیتی و معنوی را نیز در برگیرد.
تمامی این ابعاد وجودی، عوامل تعیین کننده ی اصلی شخصیت انسان هستند که از همان دوران کودکی پایه گذاری می شوند.
اغلب اختلالات و تنش هایی که در رفتار و اعمال نوجوانان در دوران بلوغ ظاهر می گردد، ناشی از کمبود توجه در دوران مهم و حساس طفولیت و نبودن برنامه های صحیح پرورشی در جهت رشد و باروری فکری و عقلانی افراد در این مرحله است.
بررسی های علمی بر روی مشکلات رفتاری و اجتماعی نوجوانان و جوانان نشان داده است که کمبود توجه و محبت و مراقبت های تربیتی والدین در نخستین سال های زندگی کودک، منجر به عدم سازش و سازگاری با محیط و همچنین به وجود آمدن انحرافات اخلاقی مانند سرکشی نسبت به قوانین جامعه شده است.
در ابتدا برای شناخت کودک باید این سوال را از خود بپرسیم که کودک کیست؟ آیا ما نمیدانیم که کودک کیست؟ ما زمانی کودک بوده ایم و همچنین دارای فرزند هستیم و حتی فرزندان بزرگسالی داریم که شاهد بلوغ و رشد آنها بوده ایم.
اگرچه پاسخ به این سوال در ظاهر آسان به نظر میرسد؛اما واقعیت این است که جواب این سوال چندان آسان نیست و همانطور که تجربه نشان داده، بسیار هم مشکل است. هرچه بیشتر می اندیشیم و مطالعه میکنیم، جنبه های بیشتری از این سوال کشف و آشکار میگردد. پاسخ به این سوال به اندازه خود فلسفه ای زندگی و به اندازه فرهنگ ها و ساختار های اجتماعی گوناگون پیچیده است و به طور تقریبی به تمامی شاخه های دانش بشری مرتبط می شود .
کودک نماد و دلیلی بر وحدت خلقت انسان بوده و تمامی کودکان جهان از لحظه ی شروع زندگی و در طی مراحل رشد خود دارای الگوهای رشدی همانند بوده اند. علاوه براین،دتفاوت های فردی در آن ها نیز همانند بزرگسالان وجود دارد. کودکان از نظر روحی و جسمی،در منش، شخصیت و رفتار باهم متفاوت هستند. کودکان ضمن رشد، به تدریج رفتار، اندیشه ها، عقاید انسان ها و طبقه ی اجتماعی خود را فرا گرفته و هویت جنسی، شغلی، تحصیلی، ملی، سیاسی، مذهبی، فرهنگی و اجتماعی خاص خود را کسب می کنند. به طور معمول، از آغاز تولد تا دوازده_سیزده سالگی که پایان دوره ی دبستان است، دوره ی کودکی نامیده می شود.
این دوره از دو بخش عمده تشکیل می شود:
اهداف رشدی در دوران کودکی:
یکی از عوامل اصلی و تعیین کننده که نقش مهم و به سزایی در رشد و شخصیت کودکان دارد، محیط خانواده است. خانواده و والدین برای ایجاد شخصیت و الگوهای رفتاری سالم در فرزندان، نیازمند توجه به اهداف رشدی کودک در طی مراحل رشدی می باشند.
ایجاد شرایطی مطلوب برای رشد جسمی، عاطفی و اجتماعی کودک:
تاثیر و نفوذ والدین در رشد شخصیت کودک از طریق جنبه های ژنتیک و ایجاد شرایط مطلوب برای کودک فراهم می‌شود. خانواده ای که دارای محیطی سرشار از امنیت، قانونمندی، احترام، محبت، آداب و رسوم صحیح و آگاه به ابعاد چهارگانه رشدی کودکان است، زمینه را برای سلامت جسمانی و روانی کودک فراهم خواهد کرد. در واقع یکی از آسیب های عصر حاضر که سبب بروز مشکلات رفتاری در کودکان و ایجاد تعارضات بین فردی در میان اعضای خانواده شده است؛ توجه نکردن به ابعاد چهارگانه رشدی کودک است.
کودکان دارای نیازهای متعددی هستند و در سنین مختلف یک یا چند مورد از این نیازها در مقایسه با سایر نیازها در اولویت می باشد؛ برای مثال در مرحله نوزادی (صفر تا دو سالگی) نیازهای جسمانی در اولویت قرار دارد،در حالی که در دوران نوجوانی (سنین بعد از سیزده سالگی) نیاز به استقلال فردی در اولویت است.
از جمله نیازهای اساسی و روانی کودکان نیاز به محبت است. کودکانی که در دوران کودکی توجه و محبت کافی را از والدین خود دریافت کرده باشند؛ بزرگسالانی با محبت، با اعتماد به نفس و رشد یافته خواهند بود. البته در زمینه محبت و توجه به کودکان والدین نیز باید جنبه افراط و تفریط را رعایت نمایند. همچنین والدین باید برای رشد عاطفی و اجتماعی کودک انتظارهایی واقع بینانه، با توجه به استعدادها و توانمندی ها و امکانات و مسائل محیطی کودک داشته باشند و برای شخصیت کودک ارزش قائل شوند.
والدین در لحظه تولد، به همه ابعاد رشدی کودکان توجه دارند. به این صورت که به کودک شیر میدهند (توجه به بعد جسمانی)، کودک را در آغوش می‌گیرند و او را نوازش می‌کند (توجه به بعد روانی و عاطفی)، در گوش کودک اذان می گوید (توجه به بعد معنوی)، و اقوام و آشنایان به دیدن نوزاد می آیند (توجه به بعد اجتماعی)؛ اما به تدریج با بزرگتر شدن کودک توجه والدین بیشتر معطوف به بعد جسمانی و شناختی کودک بوده و ابعاد رشدی دیگر نادیده گرفته می‌شوند؛ لذا کودک به مرور دچار آسیب های روانی و مشکلات رفتاری در دوران کودکی و بزرگسالی خواهد شد. علت بروز بسیاری از مشکلات رفتاری کودکان مانند لجبازی، پرخاشگری، نافرمانی و... این است که غذای جسم کودک از جانب پدر و مادر تامین می شود اما به غذای روان او اهمیت داده نمیشود؛ یعنی والدین زمان کافی برای بازی با کودک، نوازش و صحبت کردن با او اختصاص نمی‌دهند.
ایجاد الگوهای رفتاری سالم برای تغذیه، ورزش، تحصیل، تفریح، زندگی خانوادگی و همچنین روابط بین فردی به منظور پایه ریزی شیوه ی زندگی سالم در طول زندگی کودک:
سبک زندگی سالم بهترین روش برای داشتن سلامتی مستمر و پایدار است. اگر فرزندان خود را از کودکی با سبک زندگی سالم پرورش دهیم؛ این روش اصولی برای کودکان حتی تا کهن سالی نیز نهادینه خواهد شد و به صورت ناخودآگاه فرزندان را در چرخه ی سلامت قرار خواهد داد. تحرک و ورزش، نه تنها در سلامت جسمی و کاهش معضلات ذکر شده، بلکه در ارتقاء سلامت روحی و روانی افراد جامعه به ویژه قشر های جوان و نوجوان نقش بسزایی دارد. دانش آموزانی که فعالیت های ورزشی انجام می دهند، در کلاس درس از نشاط روحی، آمادگی ذهنی و پاسخگویی مطلوب تری، نسبت به سایر دانش‌آموزان برخوردارند. امروزه مهمترین وظیفه مسئولان برای ارتقاء سطح سلامت جامعه، افزایش آگاهی مردم و بستر سازی و ایجاد امکانات به منظور اشاعه ی فرهنگ ورزش در جامعه است؛ بنابراین بهتر از پایه‌های این حرکت عظیم و این هدف والا در مراحل ابتدایی زندگی و در خانواده پایه گذاری شود.
والدین جهت دستیابی به این اهداف، نیازمند یک الگوی رفتاری سالم و مهارت های لازم در این زمینه هستند؛ به عبارت دیگر والدین نیاز به یک جعبه ابزار با تکنیک ها و روش های تربیتی صحیح و کارآمد، به همراه کاربرد و جایگاه هر روش دارند تا بتوانند واکنش صحیح رفتاری را در مقابل فرزند خود داشته باشند. والدین در این زمینه کتاب‌های زیادی مطالعه کرده اند و راهکارهای صحیح تربیتی را می دانند؛ اما به دلیل اینکه در اجرای صحیح واکنش‌های درست مهارت های لازم را ندارند، با شکست مواجه می‌شوند؛ بنابراین والدین باید کاربرگی تهیه کنند تا مشکلات رفتاری که در تربیت فرزندشان که با آن مواجه هستند را لیست کنند.
ادامه ی مطلب در پست بعدی...
این مطالب برگرفته از کتاب آموزش و مدیریت رفتاری کودک و نوجوان(PMT)
نوشته ی دکتر زهره عباسی،زهرا کیانی پور
از اینکه وقت گذاشتید و مطالعه کردید سپاسگذارم و امیدوارم که مطالب مفید واقع شده باشه.
