به نام خداوندجان و خرد
* تفاوت شب یلدا و شب چله *
در تاریخ فرهنگی_اجتماعی ایران باستان بیش از ۳۰۰ جشن یعنی بطور متوسط هر سه روز دو جشن در طول سال برگذار میشده تا به بهانه‌های گوناگون افراد خانواده ، خاندان ، ایل ، عشیره ، قوم ، قبیله ، آبادی ، روستا دور هم جمع شوند بزم بر پا کنند ، به دیدار یکدگر بروند ، از حال هم جویا گردند ، دور هم غذاهای خوشمزه بخورند ، آشامیدنی های گوناگون بنوشند ، خوش باشند ، گل بگویند و گل بشنوند ، شعر و سرود بخوانند ، دست افشانند ، پای کوبانند ، حرکات آیینی کنند ، رقص‌های محلی نمایند ، موسیقی مقامی و سنتی و ... اجرا کنند و در نهایت شاد باشند .
متاسفانه تقریبا اکثر آن آیین ها و دور همی ها بدلایل بسیار مانند : حملات و یورش ها ، جنگها ، تغییر حکومت و پیدایش دین و مذهب و .. برچیده شده و از بین رفته و به فراموشی سپرده شده است بطوریکه امروزه فقط از آنها به تعداد انگشتان دودست باقی و بر جامانده است مانند :
جشن نوروز ( اول فروردین ) جشن سیزده بدر ( سیزده فروردین ) جشن آب (اول تیر ) جشن درو ( اول مهر ) جشن مهرگان( ۱۶ مهر ) جشن دی گان ( اول دی یا همان جشن شب یلدا ) جشن شب چله ( دهم دیماه ) جشن چهارشنبه سوری ( آخرین شب چهارشنبه سال) می‌باشد .
همچنین در ایران باستان هر روز در ماه نام مخصوص داشت مانند :
۱. اورمزد ۲. بهمن ۳. اردیبهشت ۴. شهریور
۵. سپندارمذ ۶. خرداد ۷.امرداد ۸. دی به آذر
۹. آذر ۱۰. آبان ۱۱. خور ۱۲. ماه ۱۳. تیر ۱۴. گوش
۱۵.دی به مهر ۱۶. مهرورز یا مهر ۱۷. سروش
۱۸. رشن ۱۹. فروردین ۲۰. بهرام ۲۱.رام
۲۲. باد ۲۳. دی به دین ۲۴. دین ۲۵.ارد
۲۶. اشتاد ۲۷. آسمان ۲۸. زامیاد
۲۹. مهراسپند ۳۰. انیران
توجه :: هرگاه که نام روز و ماه یکی می‌شد آنروز را جشن بر پا میکردند مانند جشن مهرگان در ۱۶ مهرماه
متأسفانه بسیاری شب یلدا و شب چله را یکی می‌دانند درحالی‌که بنا به دلایل زیر چنین نیست :
ازنظر جغرافیای ریاضی زمین در حرکت انتقالی خود به دور خورشید که فصل‌ها را بوجود می‌آورد و آب و هوا را تغییر می‌دهد در ۲ نقطه از مدار بیضی شکل یعنی در اول فروردین و اول مهر طول روز و شب برابر میشود که به آنها اعتدالین می‌گویند .
در این باره سعدی شاعر قرن هفتم هجری می‌فرماید : بامدادان که تفاوت نکند لیل و نهار
خوش بود دامن صحرا و تماشای بهار
همچنین بدر چاچی شاعر قرن هشتم نیز چنین می‌گوید :
آهوی آتشین ، روی چون در بره برآید
کافور خشک گردد ، با مشک تر برابر
در شعر بالا آهوی آتشین روی به خورشید، کافور خشک به روز و مشک تر به شب معنی می‌دهد.
• همچنین زمین در طی مدار گردش خود به دور خورشید ، در ۲ نقطه دیگر دقیقا طول روز و شب برعکس می‌گردد که به آنها انقلابین می‌گویند یعنی در اول تیر بلندترین روز و کوتاه‌ترین شب و در اول دی کوتاه‌ترین روز و بلندترین شب را داریم که همان شب یلدا است و از روز بعد طول شب یک دقیقه یک دقیقه کوتاه تر میشود تا باز به نقطه اعتدال بهاری برسیم .
بنابر این شب یلدا فقط یک دقیقه از شب قبل بیش‌تر است ، پس چرا شب یلدا جشن میگیریم ؟
چون قدما و حکما گفته اند که وقت طلاست و آن را غنیمت بدان آنقدر که میتوانی ، زمان عمر ما را تشکیل می‌دهد و عمر انسان بی بازگشت است و نمی‌توان آنرا خریداری نمود لذا به پاس بلندترین شب سال یلدا را بزم میگیریم .
از نظر گاه‌شماری نیاکان و اجداد نیکو اندیش و خردمند ما از روی صور فلکی در آسمان نام‌گذاری میکردند لیکن از سال ۱۳۰۴ هجری شمسی نامهای قدیمی ملغی و نامهای ناب و سره فارسی برای هر ماه گذاشه شد مانند ::
۱ _ فروردین بجای ( بره یا حمل) صورت فلکی در شب
۲_ اردیبهشت بجای (ثور یا گاو ) صورت فلکی در شب
۳_ خرداد بجای(جوزا یا دوپیکر ) صورت فلکی در شب
۴ _ تیر بجای (سرطان یا خرچنگ) صورت فلکی در شب
۵ _ ا مرداد بجای ( اسد یا شیر ) صورت فلکی در شب
۶_ شهریور بجای (سنبله یا خوشه) چیدن گندم و برنج
۷ _ مهر بجای (میزان یا ترازو ) برابر شدن روز و شب
۸ _آبان بجای ( عقرب یا کژدم ) صورت فلکی در شب
۹ _ آذر بجای ( قوس یا کمان ) صورت فلکی در شب
۱۰ _دی بجای (جدی یا بزغاله ) صورت فلکی در شب
۱۱ _ بهمن بجای (دلو یا سطل) صورت فلکی در شب
۱۲ _اسفند بجای (حوت یا ماهی) صورت فلکی در شب
بر اساس تقویم جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی هر سال به ۱۲ ماه تقسیم شد که ۶ برج آن ۳۱ روز و ۵ برج آن سی‌روزه و ۱ برج ۲۹ روزه بود که با ۶ ساعت باقیمانده طی ۴ سال ۱ روز به ماه اسفند اضافه گردید که به آن سال کبیسه گفته شد .
اجداد دانشمند ما زمستان را به ۲ چله بزرگ و کوچک تقسیم میکردند می‌دانیم که فصل زمستان سه ماه و جمعا ۹۰ روز است درحالی‌که حساب ایام ۲ چله ۸۰ روز میشود. لذا شب چله بزرگ از ۱۰ دی تا ۲۰ بهمن ادامه دارد و چله کوچک از ۲۱ بهمن تا آخر اسفند بود بنابراین شب یلدا اول دی است که بلندترین شب سال است و از فردا ۱ دقیقه ۱ دقیقه طول روزها بلندتر و طول شب‌ها کوتاه‌تر میشود تا به تعادل روز و شب برسد و شب چله ۱۰ دی است که بنا بر تاریخ تولد حضرت عیسی‌مسیح (علیها سلام )می‌باشد .
از آنجائیکه مهد تمدن در خاور زمین بود و ایرانیها شب ۱۰ دی را جشن می‌گرفتند به مرور زمان ، نژادها به دیگر نقاط زمین پخش شد لذا شب ۱۰ دی را که محفل جشن بر پا بود سالروز تولد پیامبر بزرگ و مهربان خداوند قرار دادند.
قابل ذکر است که شب یلدا مراسم و آیین های جنبی دارد مانند :
• تا ۵۰ سال قبل دوسه روز مونده به اول زمستان کرسی روبراه می‌شد .
• برای نوعروسان از شب یلدا تا شب چله اوقات خوبی است زیرا شاه داماد هدایایی برای عروسش فراهم می‌کند و با خانواده به دیدار شریک زندگیش می‌رود .
• بهتر است این شب را در کنار بزرگان فامیل مانند پدربزرگ و مادر بزرگ پدر و مادر و پدرو مادر همسر یا دوستان بگذرانیم .
• در این زمانه همه چیز گران است بهتر است با هماهنگی هر خانواده ای میوه یا خوردنی فراهم نماید تا به میزبان فشار مالی وارد نشود یا این‌که با تشریک مساعی( دنگی دونگی) خوردنی‌ها را فراهم کنیم .
• اگر عزیزان ما دور از ما و در ینگه دنیا هستند حتما بآنها تماس تصویری داشته باشیم .
• ضمنا آخر پائیز حتما جوجه های مهر و نیکی خود را بشماریم و در سبد دل قرار دهیم این‌که خدای ناکرده چند دل شکستیم و چند دل بدست آوردیم ؟؟
• راستی حافظ شیرازی را فراموش نکنیم با نیت پاک و اندیشه روشن و خرد تابناک فالی بگیریم.
• برای آنها که سال قبل در کنار ما بودند و امسال روی در نقاب خاک کشیدند دعا و طلب آمرزش کنیم .
• از کودکان کارکه گل پیش می‌آورند یک دسته بخریم .
• حیوانات را در این شب فراموش نکنیم مقداری غذا به زبان بسته ها خیرات کنیم .
• اگر مجرد هستید و به تنهایی زندگی می‌کنید بهتر است شب یلدا را در خانه سالمندان یا معلولان یا بهزیستی یا با دوستان بگذرانید .
•یلدا زمان خوبی برای دور ریختن دلخوریها و کدورتها و جایگزین کردن مهربانی ها و دوستی هاست .. . .
یلدا یادگار نیاکان ماست آنرا پاس بداریم .
گل در برومی درکف و معشوق کنار است
سلطان جهانم به چنین عیش غلام است
عمرتان چون شب یلدا بلند باد .
لبتان مانند پسته خندان باد .
مهرتان چون انار گرم و آتشین باد
خدیجه دانش کارشناس جغرافیا و حامی حیوانات و دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی_ حماسی
