مهاجران و پناهندگان افغانستانی در ایران هم‌اکنون در وضعیت موقتی به سر می‌برند. با توجه به شرایط موجود، به نظر می‌رسد که ایران باید خود را برای ادغام این جمعیت آماده کند. مهاجرت میان افغانستان و ایران پدیده‌ای پیچیده است که از یک سو با چالش‌هایی چون هزینه‌های مالی و نگرانی‌های امنیتی همراه است و از سوی دیگر با نیازهای انسانی و اجتماعی مواجه است. این وضعیت نشان می‌دهد که تغییر در سیاست‌های فعلی، به‌ویژه در زمینه قوانین مهاجرت و ادغام فرهنگی، امری ضروری است.
یکی از مشکلات اساسی در سیاست‌گذاری‌های کنونی این است که بسیاری از مسئولان نگرانی‌هایی در خصوص افزایش مهاجرت دارند. به‌ویژه در حال حاضر، هرگونه خدمات بیشتر به مهاجران افغانستانی به‌عنوان عاملی برای جذب بیشتر مهاجران تلقی می‌شود و همین امر باعث می‌شود که دولت تمایلی به تغییر سیاست‌های کنونی نداشته باشد. اما از سوی دیگر، باید پذیرفت که مهاجران افغانستانی دیگر به‌عنوان جمعیت موقت در نظر گرفته نمی‌شوند و در نتیجه، نیاز به تغییر در سیاست‌ها برای ادغام این جمعیت در جامعه ایران وجود دارد.
برای تغییر وضعیت کنونی و مواجهه مؤثر با پدیده مهاجرت، باید دو دسته سیاست‌گذاری را در نظر گرفت: اول، سیاست‌های قانونی و اداری و دوم، سیاست‌های اجتماعی و فرهنگی. این سیاست‌ها می‌توانند به‌طور تدریجی شرایط را برای ادغام مهاجران افغانستانی در جامعه ایران فراهم کنند.
در حوزه سیاست‌های قانونی، ابتدا باید سیاست‌های پذیرش مهاجر و پناهنده در ایران تدوین شود. ایران تا کنون فاقد یک سیاست کلی و مدون برای مهاجران و پناهندگان بوده است و در بسیاری از موارد بر اساس مقتضیات و شرایط محیطی عمل کرده است. تدوین این سیاست‌ها از طریق مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌تواند با در نظر گرفتن تحولات محیطی، نیازهای امنیتی و سیاسی و رعایت دیپلماسی فرهنگی کشور صورت گیرد.
همچنین، شناسایی و صدور مدارک قانونی برای مهاجران غیرقانونی افغانستانی یک گام ضروری است. یکی از راهکارهای بلندمدت برای این جمعیت، ایجاد زمینه‌های اقامت دائم از طریق اصلاحات قانونی است. برای مثال، ایران می‌تواند دو دوره اقامت موقت سه‌ساله برای مهاجران افغانستانی تعریف کند و پس از گذشت این مدت، به افرادی که شرایط لازم را دارند، اقامت دائم اعطا کند.
در بخش سیاست‌های اجتماعی و فرهنگی، ادغام اجتماعی و فرهنگی مهاجران افغانستانی باید به‌طور جدی مورد توجه قرار گیرد. ایجاد برنامه‌هایی برای آگاهی‌بخشی در مورد تفاوت‌های فرهنگی و نحوه تعامل با مهاجران می‌تواند به کاهش سوءتفاهم‌ها و تبعیض‌ها کمک کند. علاوه بر این، ایجاد کارگاه‌های آموزشی برای والدین ایرانی و افغانستانی و همچنین اصلاح شیوه‌های برخورد مأموران دولتی با مهاجران افغانستانی می‌تواند تأثیر زیادی در کاهش بدرفتاری‌ها و تبعیض‌های موجود داشته باشد.
برای تحقق این اهداف، ایجاد سیستم‌های آموزشی برای کودکان افغانستانی و اصلاح سیاست‌های فرهنگی در رسانه‌ها و هنر نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی که مهاجران افغانستانی را در قالب‌های تحقیرآمیز نشان می‌دهند باید متوقف شوند و به جای آن، تصویر مثبت‌تری از این جمعیت در جامعه ایران ارائه گردد.
در مجموع، تغییر سیاست‌ها و ایجاد زمینه‌های قانونی و فرهنگی مناسب برای ادغام مهاجران افغانستانی در ایران، نیازمند یک رویکرد تدریجی و همه‌جانبه است. این فرایند باید به‌گونه‌ای باشد که علاوه بر تأمین حقوق قانونی این جمعیت، به کاهش نگرش‌های منفی و تبعیض‌ها در جامعه کمک کند.
منبع گزارش رصد فرهنگی _ وضعیت فرهنگی و اجتماعی مهاجرین افغانستانی _ آبان 1402
