اردوگاه آشوویتس بزرگ ترین اردوگاه نازی ها بود و تخمین زده میشود که بیش از یک میلیون نفر در آن کشته شده باشند.
اردوگاه آشوویتس بزرگترین اردوگاه نازیها در جنگ جهانی دوم بود که حدوداً در ۵۰ کیلومتری غرب شهر کراکوف در جنوب لهستان و در ایالت سیلیسیای بالایی واقع شده است. اردوگاه اول آشوویتس شماره نامیده می شد و هسته اولیه اردوگاه آشوویتس محسوب میشد آن جا مقر فرماندهی و اداره کل آشویتس بود. آشویتس شماره دو با نام بیرکنانو و آشوویتس شماره سه با نام بونا - مونوویتس نامیده می شد. اردوگاه اصلی اشوویتس( آشوویتس شماره یک) پس از حمله آلمان به لهستان در سال ۱۹۳۹ و اشغال کشور در مکان یک پادگان ایجاد گردید و مشتمل بر ۴۸ کمپ بود اردوگاه دوم که بیرکنائو نامیده می شد. در نزدیکی اردوگاه اصلی در مکان یک روستای کوچک که توسط آلمانها برای ساختن اردوگاه تخریب شده بود واقع گردید. اردوگاه بیرکنائو توسط هاینریش هیملر که وزیر داخلی آلمان نازی بود به منظور احداث مکانی برای راه حل نهائی يهوديان ساخته شد. راه حل نهائی یهودیان اصطلاحی بود که توسط نازیها برای نابودی قوم یهود به کار برده می شد؛ زیرا از نظر نازیها یگانه راه حل مشکل یهودیان که آلمانها آنان را دشمنان خود می دانستند نابودی آنان بود.
از اوایل سال ۱۹۴۲ تا اواخر سال ۱۹۴۴ قطارهای حامل زندانیان هزاران نفر را از سراسر اروپای تحت اشغال به این اردوگاه تحویل دادند. اولین فرمانده این اردوگاه رودولف هاس بود. او پس از جنگ شهادت داد جمعا سه میلیون نفر در اردوگاه اشوویتس کشته شدند که دو و نیم میلیون نفر از این تعداد بر اثر استعمال گاز زیکلون بی کشته شده و پانصد هزار نفر بقیه بر اثر گرسنگی و عوامل طبیعی مرده اند. دفاتر آمار نازی ها نشان می دهد که تعداد یک میلیون و یکصد هزار نفر از کشته شدگان در آشوویتس را یهودیان تشکیل میدادند دیگر انتقال یافتگان به این اردوگاه را لهستانیها و کولیها و اسرای نظامی اتحاد شوروی و هزاران نفر از ملیت های دیگر تشکیل می دادند. در این اردوگاه کشتار در اتاقهای گاز اولین عامل و سوء تغذیه و گرسنگی عامل دوم مرگ میر زندانیان بود تعداد زیادی از زندانیان بر اثر شکنجه و کار اجباری و طاقت فرسا و اعدام به صورت انفرادی و نه به صورت جمعی و یا در نتیجه انجام آزمایشات پزشکی جان سپردند. پس از اشغال لهستان در سال ۱۹۳۹ توسط نیروهای آلمان نازی یکی از فرماندهان مشهور اس اس به نام اریش فون دم باش زلوسکی مأموریت یافت تا محل مناسبی برای اقامت اسرای جنگی لهستانی بیاید. معاون او آرپاد و یگاند در حین جست وجو در ژانویه ۱۹۴۰ در حومه شهر آشوویسم در ایالت سیلیسیا یک پادگان متعلق به توپخانه ارتش لهستان را یافت که متروکه شده بود. او این محل را مکان مناسبی برای نگهداری اسرای نظامی لهستانی تشخیص داد.
اولین اتاق گازی که در بیرکنائو مشغول فعالیت شد با نام مستعار کلبه کوچک قرمز نامیده میشد. کلبه کوچک قرمز در واقع یک کلبه کوچک روستایی ساخته شده با آجر در یک محوطه باز بود که ساکنان قبلی آن اخراج شده بودند این کلبه از مارس ۱۹۴۲ شروع به کار کرد این مکان در منطقه ای دور افتاده واقع شده بود و به همین علت افراد کمی از کارکرد اصلی آن آگاه بودند چند هفته پس از آغاز به کار کلبه قرمز یک کلبه مشابه در کنار آن ساخته شد که کلبه کوچک سفید نامیده میشد و به عنوان دومین اتاق گاز بیرکنائو فعالیت می کرد. در اواخر ژانویه ۱۹۴۲ راینهارد هایدریش عالی رتبه ترین افسر امنیتی آلمان نازی کنفرانسی در یک ویلای مجلل در حومه برلین برگزار کرد از آنجایی که این ویلا در منطقه ونسی واقع شده بود این کنفرانس با نام کنفرانس ونسی مشهور شد.
در دسامبر ۱۹۴۲ هاینریش هیملر دستوری صادر نمود که به موجب آن کولی های مستقر در خاک اروپا به اردوگاههای مرگ نازیها اعزام شدند بیشتر این کولیها به اردوگاه اشوویتس فرستاده شدند یکی از مناطقی که براساس این سیاست نازیها کولی زدایی گردید منطقه بورگنلند اتریش بود در این منطقه پنج هزار کولی جمع آوری و به اردوگاه بیرکنائو فرستاده شدند. در اردوگاه بیرکنائو یک کمپ وجود داشت که به کمپ کولیها معروف بود. اولین گروه کولی های آلمانی نیز در تاریخ ۲۶ فوریه ۱۹۴۳ وارد بیرکنائو شدند و در بخش بی-۲ اسکان داده شدند. کمپ کولیها در نهایت پذیرای ۲۰٬۹۶۷ نفر گردید که شامل مردان و زنان و
کودکان می شد در ۲۳ مارس ۱۹۴۳ در حدود ۱۷۰۰ کولی از شهر بیاویستوک لهستان جمع آوری و به اردوگاه بیرکنائو منتقل شدند در جریان این انتقال تعدادی از کولیهای لهستانی مبتلا به بیماری تیفوس بودند آلمانها به منظور جلوگیری از سرایت این بیماری دراردوگاه، تمام این افراد را در اتاقهای گاز کشتند. همچنین در اردوگاه کولیها تعداد ۲.۸۹۷ نفر باقی مانده بودند که نازیها آنان را در سال ۱۹۴۴ به اتاقهای گاز فرستادند. جمع آوری این عده در شب صورت گرفت و با خشونت خاصی انجام شد به گونه ای که سرو صدای فریاد آنان در اردوگاههای دیگر نیز شنیده می شد.
بدترین فاجعه کشتار یهودیان اروپا مربوط به کشتار یهودیان مجارستانی است در مارس ۱۹۴۴ نیروهای ارتش آلمان وارد بوداپست پایتخت مجارستان شدند و کشور مجارستان عملا به اشغال ارتش آلمان درآمد پس از اشغال مجارستان آدولف آیشمن رئیس بخش یهودیان در گشتاپو مسئولیت اخراج دسته جمعی یهودیان مجارستان را بر عهده گرفت. او تصمیم داشت تا ظرف مدت هشت هفته تمام یهودیان مجارستان را از آن کشور به آشوویتس منتقل کند. برنامه او این بود که روزانه ۱۲ هزار یهودی را با استفاده از چهار قطار به آشوویتس بفرستد.
واقعیت این است که یکی از زندانیان فراری از آشوویتس به نام رودلف وربا به یهودیان مجارستان اطلاع داده بود که نازیها در تدارک اخراج یهودیان برای کشتار در آشوویتس هستند؛ اما مقامات یهودی از اطلاع این خبر به هم کیشان شان خودداری کردند نخستین روز اعزام یهودیان در تاریخ ۱۴ ماه میبود در این تاریخ سه یا چهار قطار که هر کدام حامل سه یا چهار هزار نفر بودند به آشوویتس اعزام شدند گفته میشود که در طی ۳۳ روز پس از آن مجموعاً تعداد ۱۰۹ قطار به مقصد آشوویتس اعزام شدند.
سرانجام زمانی که نیروهای ارتش سرخ شوروی در ژانویه ۱۹۴۵ در آستانه آشوویتس بودند نیروهای آلمانی هر تعداد از زندانیان را که توانستند در یک راه پیمایی طاقت فرسا از اردوگاه آشوویتس خارج و به سوی خاک اصلی آلمان هدایت کردند. این راه پیمایی که به راه پیمایی مرگبار معروف است موجب مرگ تعداد زیادی از زندانیان شدو دو سال بعد دولت لهستان در سایت آشوویتس موزه ای تأسیس نمود.
