استناد به فیلم،عکس یا صدای اشخاص در محکمه رو به فزونی است لذا لازم است پیش از هر اقدامی به اعتبار و ارزش محصولات فضای سایبر در محکمه پی ببریم. « ببخشید فیلم، عکس یا صدا داخل دادگاه به عنوان دلیل قبول میشه؟ »
این پرسشی است که غالب وکلا حداقل یک نوبت با آن مواجه شده اند که لازم است به زبان ساده وبه دور از استدلال های حقوقی به این پرسش پاسخ داد. مصادیق ادله اثبات دعوی در دو مقطع زمانی قابل شناسایی است،زمانی که قانونی تحت عنوان قانون جرایم رایانه ای یا قانون تجارت الکترونیکی و قانون دادرسی الکترونیکی۱۷/۱۰/۸۲ وضع نشده بود و مقطع زمانی پس از انشاء مقررات موصوف.
قبل از پرداختن به اهمیت فیلم،عکس یا صدا به عنوان دلیل در محکمه لازم است عرض شود که ادله اثبات دعوی در قوانینی مانند قانون آیین دادرسی مدنی-کیفری،قانون مجازات، قانون مدنی و برخی منابع فقهی تصریح شده است.سند اعم از رسمی و عادی، شهادت شهود، اقرار و سوگند ودر برخی مواردعلم قاضی به عنوان ادله اثبات دعوی همواره مورد توجه بوده است.
در این راستا دایره شمول مصادیق وطرق حصول علم برای قاضی گسترده تر از سایر ادله است که از آن جمله می توان به همین فیلم وعکس و..اشاره کرد،به عبارتی پیش از وضع قوانینی که به طور مشخص به ارزش اثباتی اطلاعات و محصولات فضای سایبری وتکنولوژی اشاره کند یکی از طرقی که ممکن بود در حصول علم برای قاضی موثر باشد دیدن فیلم و..بوده که این قاعده و رویه اکنون نیز بعضا مورد استفاده قضات خاصه در برخی جرایم که دایره شمول ادله اثبات همان ادله ی ۴گانه ی سنتی است قرار می گیرد.به عنوان مثال یکی از ادله ای که برای اثبات جرم زنا تعریف شده علم قاضی است که ممکن است طریق و مسیر حصول علم قاضی دیدن فیلم یا عکسی باشد که البته باید اصالت آن توسط کارشناس خبره تایید شود.
پس از گسترش فضای سایبر(اینترنت)و اهمیت توجه به روابط اشخاص در این فضا که به فضای مجازی شناخته می شود،مقررات مرتبط با این شکل از روابط انشاء و همین قوانین موجب شد تا ادله اثبات دعوی از شکل سنتی به شکل امروزی در آمده، عبارت داده پیام (ماده۲قانون تجارت الکترونیکی مصوب۱۷/۱۰/۸۲: هر نمادی از واقعه، اطلاعات یا مفهوم است که با وسایل الکترونیکی،نوری و یا فناوری های جدید اطلاعات تولید،ارسال، دریافت، ذخیره یا پردازش شود) وارد ادبیات قضایی خاصه در مقوله ادله اثبات دعوی شود.
لذا بنا براین ماده و مقررات تصریح شده در قانون جرایم رایانه ای مصوب۵/۳/۸۸ و دادرسی الکترونیکی مندرج در بخش ۹ قانون آیین دادرسی کیفری ماده۶۴۹به بعد، هر آنچه در دایره شمول داده پیام تعریف شود به عنوان دلیل در محکمه قابل استناد است منتها آنچه می بایست مورد توجه قرار گیرد، نحوه دسترسی به این اطلاعات و مرجعی است که این مستندات به آن ارائه می شود به عنوان مثال اگرچه فیلم یا عکس و صدا در تعریف داده پیام قرار می گیرد اما اینکه شخصی از طرقی غیر موجه مانند شنود یا ضبط کردن مکالمه ی تلفنی اشخاص بدون اذن و اجازه ی ایشان به اطلاعاتی دسترسی پیدا کند ممکن است محتوای مکالمه به عنوان قرینه و نشانه(درجریان رسیدگی به پرونده ها برخی اطلاعات نه به عنوان دلیل بلکه به عنوان نشانه و قرینه ای برای علم قاضی کاربرد دارد.
مثلا ممکن است یک شخص سی و چند ساله به اتفاق فرزند خردسالش شاهد و ناظر واقعه و اتفاقی باشند،اظهارات پدر به عنوان شاهد جزء ادله شرعی-قانونی پذیرفته می شود اما اظهارات فرزند وی که بالغ نشده و به سن رشد نرسیده اگرچه عین اظهارات پدرش است اما نمی توان اظهارات وی را دلیل شرعی-قانونی دانست بلکه اظهارات وی در قالب قرینه و نشانه پذیرفته می شود) قانونگذار در ماده۱۲و۱۴ قانون تجارت الکترونیکی به صراحت مقرر کرده: کلیه داده پیام هایی که به طریق مطمئن ایجاد و نگهداری شده اند از حیث محتویات و امضاء مندرج در آن،تعهدات طرفین یا طرفی که تعهد کرده و کلیه اشخاصی که قائم مقام قانونی آنان محسوب می شوند،اجرای مفاد آن و سایر آثار در حکم اسناد معتبر و قابل استناد در مراجع قضایی و حقوقی است.
لذا بنا به مقررات جاریه نکات لازم در استناد پذیری ادله الکترونیکی یا همان داده پیام را می توان چنین برشمرد:
۱- طریق مشروع و موجه به دست آوردن ادله یا همان داده پیام ها (کار گذاشتن مخفیانه ی دوربین و...جرم و فیلم تهیه شده از این طریق فاقد اعتبار به عنوان دلیل مستقل است و تنها ممکن است به عنوان قرینه به علم قاضی کمک کند)
۲- منشاء یا سرور و اکانتی که محتوای مورد نظر از آن استخراج می شود دارای هویت قانونی و مشخص بوده به اصطلاح فیک و جعلی نباشد
۳- از ماده۱۰قانون تجارت الکترونیکی می توان استنباط کرد خصوصیات داده پیام مطمئن عبارت است از:الف)نسبت به شخصی که منتسب می شود منحصر به فرد باشدب)هویت تولید کننده داده پیام مشخص باشد ج)داده پیام مستقیما توسط شخص ارائه کننده تولید شده یا در دسترس ذینفع قرار گرفته باشد د)اصالت و عدم جعلیت داده پیام محرز و مسلم بوده،اهل خبره اصل بودن آن را تایید کند ذ)سیستم اطلاعاتی که داده پیام از آن استخراج شده مطمئن و اصل باشد.
