عملکرد دولت در مسکن ملی (دولت یازدهم و دوازدهم)

بحران مسکن و ورود حکمرانی یک مسئله جهانی :

به طور کلی از اوایل قرن بیستم؛ کشورهای صنعتی با افزایش شهرنشینی و کمبود عرضه که رابطه مستقیم با کمبود مسکن داشته و همزمان بحران های اقتصادی مختلف؛ جهت کمک به بهبود شرایط زندگی اقشار کارگری و کم درآمد، برنامه هایی را برای ورود حکمرانی به مسکن ارزان قیمت اجرایی نمودند .

آمریکا، انگلیس و آلمان نمونه ای از کشور های صنعتی هستند که برنامه های عمومی ای را برای مسکن ملی خود تدارک دیده اند. به طور مثال در آمریکا؛ بعد از رکود بزرگ دهه 1930 میلادی، قانون Housing Act به اجرا درآمد که البته همراه با تبعیض های نژادی بسیار بود. در انگلیس نیز بعد از جنگ جهانی دوم، به دلیل تخریب های زیاد بخش مسکن، برنامه بزرگی به نام Council Housing را شروع و تا دهه 1980 ادامه داد.

یکی از نمونه های بسیار موفق در مسکن اجتماعی؛ کشور سنگاپور است که از سال 1960 در طرحی موسوم به HBD با تصرف وسیع زمین ها و عرضه ارزان قیمت به مردم و همچنین پشتیبانی مالی و یارانه ای مثل وام های ارزان توانست حدود 80 درصد از مردم این کشور را صاحب مسکن کند. نقطه عطف دیگر این طرح طراحی های مناسب تعاملات اجتماعی می باشد. بالعکس در آمریکا و فرانسه به دلیل جداسازی های انجام گرفته در طرح های مسکن خود باعث ایجاد مناطق فقیر نشین شده و خود تبدیل به یک معضل اجتماعی شده اند.

منابع : worlbankblogs / gov.sg/ Hoover institution / NLIHC

مسکن عمومی در ایران پس از انقلاب اسلامی :

جمهوری اسلامی نیز از چالش های مسکن مستثنا نبوده و از اوایل انقلاب با شکل گیری بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در سال 1398 به فرمان امام خمینی (ره) برای ساماندهی اوضاع مسکن اقشار ضعیف شروع به کار کرده است.

نگاه گذرا به اصلی ترین طرح های مسکن پس از انقلاب اسلامی :

· طرح جامع مسکن (دهه 70) : با تصویب قانون زمین شهری در سال 1366 در مجلس سوم و برنامه های توسعه اول و دوم؛ برنامه هایی با هدف توسعه زیر ساخت های جامع کشور اجرایی شد. زمین های ارزان قیمت به مردم واگذار می شد و با هدف کاهش هزینه های دولت، خود مردم اقدام به ساخت می نمودند.

· مسکن مهر (دهه 80) : برنامه های توسعه چهارم و پنجم نقش تامین منابع مالی ساخت میلیون ها مسکن برای اقشار کم برخوردار را در دولت نهم و دهم برعهده داشت. این طرح که یکی از بزرگترین طرح های دولت بود؛ در میان اقشار مختلف مردم با اقبال مواجه شد. وام های کم بهره و همچنین استفاده از زمین های دولتی پشتوانه این حرکت بوده است. البته مشکلاتی نظیر کیفیت ساخت بیشتر از حیث جنبه روانی این طرح را دچار نواقص کرد.

· طرح اقدام ملی مسکن (مسکن ملی) (دهه 90) : دولتمردان یازدهم و دوازدهم، برای پوشش نقاط ضعف مسکن مهر ، طرح اقدام ملی مسکن را با تمرکز بیشتری بر دهک های متوسط بر خلاف مسکن مهر که با هدف خانه دار شدن قشر کم درآمد اجرا شده بود؛ رقم زدند. در این زمان نیز مجلس با تصویب برنامه های توسعه ششم بودجه آن را تأمین نمود.

· طرح جهش تولید مسکن (1400) : مجلس یازدهم باز هم با تصویب قوانین هدف گذاری ساخت 4 میلیون مسکن را دنبال نمود. مالیات بر خانه های خالی از سکنه برای اولین بار یکی از اصلی ترین منابع مالی آن در نظر گرفته شده بود.

در این سلسله یادداشت ما قصد بررسی بیشتر طرح اقدام ملی مسکن در دهه 90 را داریم.

همانطور که به آن اشاره شد، طرح اقدام ملی مسکن تمرکز خود را بر دهک های متوسط جامعه قرار داده بود. افزایش کیفیت نسبت به مسکن مهر، باعث افزایش هزینه های ساخت می شد. از طرفی دولتمردان قصد مشارکت بخش خصوصی در این طرح و استفاده از اعتبارات بانکی را داشتند.

اما همانطور که آمار به خوبی گواه هستند، در دوره 8 ساله ریاست جمهوری آقای حسن روحانی قیمت مسکن به طرز سرسام آوری با افزیاش روبرو شد و طی 8 سال ، به 7 برابر قیمت رسید. افزایش عجیب قیمت مسکن فشار زیادی را به خانوار های کم درآمد تحمیل کرد؛ چرا که افزایش قیمت مسکن رابطه مستقیمی با نرخ اجاره بها دارد و این افزایش قیمت بخش قابل توجهی از درآمد خانوارها را صرف پرداخت اجاره مسکن نمود.

در ابتدای روی کارآمدن دولت یازدهم، پروژه های مسکن مهر به شدت مورد انتقاد قرار گرفتند و روند ساخت آنان متوقف شد. البته که دولت نقش بسزایی در تکمیل پروژه های نیمه کاره داشت، اما توقف مسکن مهر باعث افزایش تقاضا و کمبود عرضه و در نتیجه افزایش نرخ مسکن شد. منبع : همشهری آنلاین – سامانه قوانین مرکز پژوهش های مجلس – ایرنا بازار

افزایش قیمت سرسام آور که قرار بر کنترل یا کاهش آن در این مدت بود؛ گواهی بر شکست این طرح می باشد. آرزویی که در این مدت برای جوانان ایرانی دست نیافتنی تر شد.

طبق گزارشات متوسط تورم عمومی در این 8 سال 31 درصد بود اما تورم مسکن رشد 90 درصدی را به طرو متوسط تجربه می کرد. در این 8 سال به طور میانگین ساخت سالانه مسکن به 300 هزار واحد کاهش داشت. به گفته برخی منابع ، مدت انتظار برای خرید خانه برای کارگران به بیش از 580 سال رسید. منبع : خبر فوری – آموزشگاه مهندسی ساختمان – همشهری آنلاین - مرکز آمار و اطلاعات ایران – مرکز آمار بانک مرکزی

در ادامه یادداشت ها به پرسش های زیر پاسخ میدهیم تا دلایل شکست را بررسی نماییم :

1- دلایل اصلی شسکت این طرح چه بود ؟

2- مذاکرات هسته ای و برجام و اعمال تحریم ها چه تاثیری بر بازار مسکن و طرح ملی مسکن گذاشت ؟

3- آیا دولت در افزایش کیفیت خانه ها و حل معضلات اجتماعی آن موفق بود ؟

4- زیر ساخت های مسکن عمومی که از اصلی ترین دغدغه های حکمرانان می باشد؛ در این طرح چه سرنوشتی را گذارند ؟

5- چه مشکلات ساختاری و اجرایی مانع انجام این طرح شد و راهکارهای بهبود آن برای دولت های بعدی جیست ؟