در این مبحث ، می‌خواهیم در مورد زندگی پژوهی و تبیین و بازشناخت تأثیر قصه‌ها، داستان ها و شخصیت های آن بر باورها، رفتارها و چگونگی تقویت توانمندی آنان در ارضای نیازهایشان صحبت کنیم . همچنین بدانیم هر قصه یا داستان در زندگی پژوهی چگونه و با چه کودکانی ارتباط برقرار می‌کند.
قصه و داستان در زندگی پژوهی می‌تواند ابزاری مناسب برای اصلاح رفتار و تغییر باورهای کودکان باشد. از طریق قصه ها و داستان های خوب زندگی پژوهی کودک به بسیاری از ارزش های اخلاقی پی می برد.
پایداری، شجاعت، نوع دوستی، امیدواری، آزادگی، جوانمردی، طرفداری از حق و حقیقت و استقامت در مقابل زور و ستم ارزش هایی هستند که هسته ی مرکزی بسیاری از قصه ها و داستان ها را در زندگی پژوهی تشکیل می دهند.
زندگی پژوهی در رابطه با پژوهش در داستان های آموزنده و نتیجه گیری اخلاقی از آنها است. زندگی پژوهی باعث پیشرفت كودكان در مهارت‌هایی نظیر گوش دادن، تجسم، تصور وخلاقیت می‌شود.تاکنون مباحث متعددی در مورد تاثیر کلی قصه بر کودکان ارائه شده است. ما نیز در این محتوا تلاش کرده ایم به طور جزئی تر در مورد تاثیر شخصیت های داستانی زندگی پژوهی بر الگوهای رفتاری کودکان و نوجوانان صحبت کنیم.
قصه و داستان، شخصیت و هویت کودک را شکل می‌دهند، آنها خود را به جای قهرمانان داستان ها و در جریان اتفاقات قرار می‌دهند این تجربه شنیداری آن هم از زبان پدر و مادر که قابل اعتمادترین افراد از نظر کودکان به حساب می‌آیند، باعث می‌شود تا هوش اجتماعی و عزت نفس کودکان افزایش یابد. در زندگی پژوهی نیز قصه این امکان را به کودکان می دهد که تخیل پردازی کنند و حس داستان پردازی آنان را تحریک می‌کند، دایره کلمات و لغات آنان را بیشتر کرده و نسل جدید را با ریشه‌های فرهنگی و بومی آشنا می‌کند.
بهترین رده سنی برای شروع قصه خوانی کودکان ۷ تا ۱۲ سال است، در این سن کودکان در آستانه ورود به مدرسه و سال‌های اولیه مدرسه به سر می‌برند و خواندن کتاب به تقویت مهارت خواندن و نوشتن، آشنایی با الفبا، تجزیه تحلیل و نتیجه‌گیری، جمله سازی و... بسیار کمک می‌کند. به همین منظور بخشنامه های زندگی پژوهی در این مقطع ارائه می شود.
کودکی که از سنین پایین‌تر کتابخوانی را شروع و عادت کرده است در ورود به مدرسه از آشنایی با الفبا و از کتاب خواندن لذت بیشتری خواهد برد. این کودک کم‌کم قادر خواهد بود داستان‌های طولانی‌تر و مفاهیم پیچیده‌تری را بخواند و آنها را درک کند.
در این سن خواندن داستان‌هایی که قهرمان آن هم سن و سال کودک باشد و بتواند کار مهم و هیجان انگیزی را انجام دهد، بسیار برای کودکان جالب خواهد بود، اما در کنار خواندن داستان‌های جذاب، خواندن کتاب‌های غیر داستانی و علمی یا تاریخی می‌تواند قدرت کتابخوانی کودک را افزایش دهد.
در بعضی موارد یک قصه چنان تأثیری بر زندگی و آینده کودک می‌گذارد که گمان می‌رود با آموزش از راه‌های دیگر نمی‌توان به اهداف تربیتی خود رسید. کودکان می توانند از طریق قصه‌های مناسب زندگی پژوهی با مشکلات و مسایل زندگی آشنا می‌شود و مهارت اجتماعی بیشتری به دست می‌آورد و آنها را تقویت کنند .
برای مثال زندگی پژوهی داستان شنل قرمزی ممکن است در نظر اول خیلی ساده به نظر بیاید، اما اگر عمیقا به آن توجه کنیم میبینیم که تمثیل خیلی خوبی برای یاد دادن این موضوع است که هر کسی شایسته دوستی نیست و نباید هرگز به غریبه‌ها اعتماد کرد یا در زندگی پژوهی افسانه کدوی قلقله زن کودک می آموزد که هنگام سختی و دشواری، از شگردها و ترفندهای زبانی و غیر زبانی، برای رهایی خود همچنین روشهایی که قهرمان این داستان به کار می برد باعث کاهش ترس در کودکان شده و آنان میتوانند به زندگی عادی مانند سایرین ادامه دهند.
همچنین در زندگی پژوهی شنگول منگول از آن جایی که کودک با شخصیت های قصه همذات پنداری می کند؛ کودک می آموزد که باید هوشیار باشد به خصوص در هنگام نبودن والدین ساده لوح بودن و به کار گیری راه های سرسری هنگام بروز خطر عواقب بدی را در پی دارد. همیشه این پدر نیست که امنیت خانه و خانواده را تامین می کند، مادر نیز می تواند به خوبی شیرازه خانواده را حفظ کند و قدرتمند میدان باشد زیرا گاه تامین امنیت و معاش خانواده به وسیله مادر اجتناب ناپذیر است .
مادر قوی و قدرتمند است و با آن که از نظر شرایط فیزیکی و بدنی گرگ از او قوی تر است، به سبب انگیزش فراوان بر گرگ تیز دندان و تیز چنگال پیروز می شود. پس نیروی بدنی نیست که همیشه پیروز است، انگیزه و امید و نیز شجاعت و جسارت است که پیروزی را نصیب شخص می کند .
زندگی پژوهی می‌تواند یک راهکار مناسب برای آموزش شیوه‌های درست زندگی به کودکان باشد و قصه‌ها در جهت دادن به افکار و تخیلات کودکان و نشان دادن مفاهیم درست فرهنگی، بسیار مؤثرند. قصه مستقیماً در تخیل کودک تأثیر می‌گذارد و به تخیلات کودکانه او، جهت می‌دهد. مثلا قصه یا کتابی که برای کودک خوانده می‌شود، می‌تواند مهارت «نه گفتن» را به کودک آموزش بدهد و یا این توانایی را در او بیدار و تقویت کند.
از مشهور ترین روان شناسانی که روش قصه درمانی و زندگی پژوهی برای حل مشکلات کودکان استفاده می کرد، برونو بتلهایم، درمانگر کودکان روان پریش است. ایشان معتقد بودند یکی از سختی های آموزش کودکان، کمک به آنان جهت درک کردن مفهوم زندگی و رسیدن به بلوغ روانی است. وی همچنین معتقد بودند زمانی که کودکان را با ادبیات آشنا کنیم، داستان و قصه ها برای آن ها جذابیت بیشتری پیدا می کند و بیشتر به آنها علاقمند می شوند.
ایشان همچنین می نویسند: در قصه گویی فقط ترویج اخلاقیات مطرح نبوده بلکه قهرمان قصه برای کودکان از جذابیت خاصی برخوردار است و آنان در تمام مبارزات، خود را در نقش قهرمان داستان تصور می کنند. به دلیل این همذات پنداری، کودکان فکر می کنند که قهرمان قصه از اتفاقات مختلف دچار زحمت شده و تلاش کرده است و سرانجام پیروزی کسب می کند.
هنگامی که برای کودکتان قصه می گویید آن ها کامل ساکت می شوند و با آرامش گوش می دهند اما این نوع سکوت در حقیقت شبیه یک فریاد است چون کودک با گوش کردن به قصه درون خودش یک بازیگر می سازد که موازی با شخصیت داستان رفتار می کند خود را در تمام ماجراهای داستان کودکانه سهیم می داند و برای اهداف تلاش می کند و مانند یک کارگردان با تجربه شخصیت های داستان و ماجرا را در ذهن خویش تجسم می کند.
موضوع قصه های زندگی پژوهی اغلب درباره انسان ها، حیوانات، موجودات غیر واقعی و اشیا همچون گل، ماشین و... است. این موضوعات زندگی پژوهی در قصه کودکان از شخصیت، تفکر، باور، احساس و رفتار برخوردارند. زمانی که یک داستان برای کودک بیان می شود، او سعی می کند که با شخصیت ها و حوادث قصه، همانند سازی کند و این همانند سازی باعث فرافکنی در زندگی شخصی او می شود.
او همراه با شخصیت اصلی قصه تصمیم می گیرد، یاد میگیرد که ارزش وقت را بداند با مفهوم تلاش کردن برای رسیدن به هدف آشنا می شود و خود را برای رویارویی با مسائل مختلف آماده می کند تمام آموخته ها، تجربه ها و مهارت ها و اطلاعات آموخته از قصه را مانند گنجینه های گرانبها در حافظه حفظ می کند و در زمان مناسب مطمئن باشید که از این گنجینه سحرآمیز که قصه کودکان نام دارد استفاده می کند.
گوش کردن به یک قصه یک عنصر پویاست که کودکان درعین حال که لذت می برند اجازه می یابند که خود را در موقعیت های مختلف تصور کنند و خود را به جای قهرمانان داستان ها و قصه ها قرار دهند. قصه ها ابزارهای آموزشی هستند ، کودک از طریق تجسم شخصیت وتجربه کردن رویدادها، یک قصه را به صورت شخصی تفسیر می کند که می تواند مایه نشاط و شادابی و وسیله تأمین بهداشت روانی و درمان ناراحتی ها ی او باشد.
اما اهمیت قصه در زندگی پژوهی تنها برای کمک به رشد انسان و آموختن روش های درست ِ زندگی نیست. کودکی که با شنیدن قصه باور کرده است یک چهرۀ به ظاهر نفرت انگیز و خطرناک ممکن است، به طرز سحرآمیزی تغییر ماهیت دهد و به بهترین و دوست داشتنی ترین دوست و ناجی تبدیل شود می تواند باور کند کودکی را که نمی شناسد، می تواند بهترین دوست او شود اعتقاد به حقیقت قصه به او جرئت می دهد در نخستین برخورد با یک کودک ناشناس خود را کنار نکشد.
یکی از مهم ترین چیزهایی که کودکان برای شکل گیری شخصیت خود به آن نیاز دارد، مهارت گوش دادن است. چرا که گوش دادن به حرف‌های سایر افراد، به کودکان کمک می‌کند تا ارتباطات خود را بیشتر کنند. به بیانی ساده، وقتی کودک شما بتواند مهارت خوب شنیدن را در خود پرورش بدهد، به راحتی می‌تواند با دیگران ارتباط برقرار کند. بالا بردن آگاهی، خلق ایده و داشتن حس وفاداری از نتایج مهارتِ درست و صحیح شنیدن است. خوشبختانه در زندگی پژوهی به صورت قصه صوتی کودکانه قدرت تمرکز و دقت کودکان را افزایش می‌دهد. سپس کودکان یاد می‌گیرند تا شنیدن فعال را تجربه و ماجراجویی را تمرین کنند. همچنین، شنیدن قصه کودکانه صوتی به کودک شما کمک می‌کند تا در انجام امور خود، فعال و منظم شود.
از آن‌جایی که کودکان شناخت کافی درباره دنیا و محیط اطراف خود ندارند، به خوبی نمی‌توانند ارتباط بین موضوعات متفاوت را درک کنند. در حقیقت یک راه برای حفظ کردن تعادل ذهن کودکان، گوش دادن به قصه کودکانه در طرح زندگی پژوهی است. چرا که اتفاقاتی که برای چندین شخصیت در طول قصه رخ می‌دهد، ذهن کودکان را وادار می‌کند تا به دنبال یافتن ارتباطات بین شخصیت‌های یک داستان باشند. پیدا کردن ارتباطات و پی بردن به رابطه بین اجزای یک داستان، رشد و پرورش ذهنی کودک شما را بهتر می‌کند. لذا، داستان کودکانه بهترین بستر برای حفظ تعادل ذهنی کودکان به شمار می‌رود.
اعتماد به نفس همان چیزی است که کودکان درباره خود فکر می‌کنند. از این رو، بهترین ابزار برای تقویت مهارت خودشناسی و افزایش اعتماد به نفس کودکان، داستان‌های کودکانه مورد توجه زندگی پژوهی هستند. دقت داشته باشید وقتی که کودک قصه‌ای را می‌شنود، سعی می‌کند تا از این طریق به مفاهیم و ارزش‌ها پی ببرد و نظر خود را با آنها مقایسه کند و تطبیق دهد. لذا، کودکان با شنیدن داستان کودکانه خوب میتوانند خود را در موقعیت های مختلف تصور کنند و یک بار دیگر با چالش های قهرمان قصه روبه رو شوند. بنابراین آنها در ذهنشان تجربه های مختلفی را کسب می کنند و بعدها در موقعیت های حقیقی زندگی با اعتماد به نفس بیشتری در مقابل چالش ها ظاهر می شوند. از طرفی افزایش دایره لغت که با قصه خوانی اتفاق می افتد نیز بر روی اعتماد به نفس کودکان اثرگذار است.
توجه به پرورش خلاقیت در دانش آموزان دوره ابتدایی از طریق زندگی پژوهی از جمله مسائل مهمی است که همواره مورد توجه متخصصان و صاحب نظران تعلیم و تربیت بوده و پیوسته از سوي آنان توصیه شده است. تورنس به عنوان یکی از نامدارترین نظریه پردازان حوزه خلاقیت می گوید: "من در 15 سال تجربه مطالعه و آموزش تفکر خلاق و کار با کودکان، شواهدي دیدهام که نشان می دهد خلاقیت را میتوان آموزش داد" (Beghetto، 2009)
دو روش جدید و کارآمد مؤثر بر خلاقیت، قصه گویی و بازی می باشد. منظور از قصه گویی خلاق که در زندگی پژوهی مورد بررسی قرار می گیرد ،یک ارتباط دو جانبه و متقابل بین قصه گو و شنونده است که قصه گو با بهره گیري از فنون قصه گویی و با تحریک قوه تخیل مخاطبان خویش و تأثیر متقابل، پیام خود را به شکل جدیدتري به شنوندگان انتقال می دهد (چمبرز 2، 1377). قصه نوعی روایت خواندنی یا شنیدنی است که در آن چگونگی روند تعامل و کنش مندي یک شخصیت با موضوعی براساس هدف، تحلیل، دیدگاه و نتیجه ي مورد نظر نویسنده یا قصه گو بیان می شود (همتی، 1389 .( با توجه به تأثیرهاي مثبت قصه گویی خلاق، افلاطون اشاره می کند که: "پرورشی که روح اطفال به وسیله ي قصه ها به دست می آورند به مراتب بیش از تربیتی است که جسم آنها از طریق ورزش پیدا می کند" در جاي دیگري می گوید: " اي کاش کودکان یونان، افسانه هاي ازوپ را همراه با شیر مادرشان یکجا می نوشیدند" (به نقل از اربابان اصفهانی و قافله کش، 1384).
دوران پیش دبستانی، دوره اي مهم از نظر بررسی و تشخیص مشکلات روانپزشکی و رفتاري کودکان به شمار می رود و تشخیص و درمان مناسب این مشکلات می تواند در آینده ي زندگی خانوادگی، اجتماعی،تحصیلی و شغلی کودکان بسیار موثر واقع شود. یکی از شایع ترین مشکلات روانپزشکی کودکان خردسال، پرخاشگري است.
یکی از روشهاي رواندرمانی که به خصوص در این سنین کاربرد دارد، قصه درمانی است. این شیوه، تنها به حل مشکلات رفتاري منجر نمی گردد بلکه فرصت هاي جدیدي براي تغییر رفتار و ایجاد روابط با دیگران برقرار می سازد. قصه های ارائه شده در طرح زندگی پژوهی راه حل هاي شگفت انگیزي را ارایه می دهند که شدنی و مثبت هستند و به رهایی از تعارضات درونی کمک می کنند.
چهارچوب قصه و تاثیر آن، منحصر به فرد بوده و به خصوص در سنین کودکی نسبت به سایر روش ها جذاب تر بوده و احتمال به کارگیري و تعمیم آنها توسط کودك در شرایط مشابه، بیشتر است. مطالعات مختلفی به تاثیر قصه گویی در درمان اختلالات روانشناختی کودکان به خصوص سنین پیش دبستانی پرداخته اند. بنابر نتایج این مطالعات، قصه گویی در بهبود کودکان مبتلا به اختلالات افسردگی و یا پرخاشگري، موثر بوده است.
بر اساس یافته های تحقیق انجام گرفته شده قصه می تواند تاثیری عمیق و شگرف در کودک ایجاد کند و داستان می تواند ابزاری مناسب برای اصلاح رفتار و تغییر باور های کودکان باشد. کودکان از طریق داستان ها و افسانه ها با حقایق و تجربه های زندگی آشنا می شوند. تاثیر پذیری از شخصیت های قصه، تقویت قدرت فهم و بیان، پرورش خلاقیت، آموزش زبان و افزایش گنجینه واژگان کودکان نیز از دیگر تاثیر های آموزشی و تربیتی داستان به شمار می رود.
- بنی اسدی، مجید؛ صادقی نیا، سارا (۱۳۹۴)، بررسی میزان تاثیر کارتون ها بر الگو های رفتاری کودکان، اولین کنفرانس بین المللی هنر، صنایع دستی و گردشگری
- خوری، شیرین (۱۳۹۸)، نقش قهرمانان کارتونی در تربیت کودکان و نوجوانان
- ارزش و اهمیت قصه ها با نگاهی به داستان شنگول و منگول.
- تاثیر قصه گویی بر شکل گیری شخصیت کودکان
- قصه و تأثیر آن بر تربیت کودک
- قصه های کودکانه قدیمی چه تاثیری بر شخصیت امروز والدین داشتند؟
