کنتاکتور وسیله اي است که در آن با استفاده از خاصیت الکترومفناطیس تعدادي کنتاکت به یکدیگر وصل یا از یکدیگر جدا می شوند. از این خاصیت جهت قطع و وصل و یا تغییر اتصال مدار استفاده می شود. هر کنتاکتور معمولاً داراي سه کنتاکت اصلی براي مدارمی باشد.
کنتاکتور از دو هسته E شکل که یکی ثابت و دیگري متحرك است، تشکیل می شود. در میان هستۀ ثابت یک سیم پیچ قرار دارد که با عبور جریان از آن نیرویی ایجاد می شود که هسته متحرك را به هستۀ ثابت متصل میکند. با حرکت هستۀ متحرك، تعدادي کنتاکت باز، بسته و تعدادي کنتاکت بسته، باز خواهند شد. رابطه نیروي کششی مغناطیسی کنتاکتورها عبارت است از :
F = Fm sin2 ωt
برای کسب اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید
نکته 1: در هستۀ کنتاکتورهاي AC براي جلوگیري از لرزش ناشی از فرکانس از یک حلقۀ اتصال کوتاه شده مانند آنچه که در موتورهاي با قطب چاکدار وجود دارد، استفاده می شود. با القاي ولتاژ در حلقۀ اتصال کوتاه، جریانی از آن خواهد گذشت و این جریان شاري را تولید می کند که با شار اصلی 90 درجه اختلاف فاز دارد و باعث می شود در هسته دائماً شار وجود داشته باشد و نیروي دائمی دو بخش ثابت و متحرك هسته را به هم متصل نگه دارد.
مزایاي استفاده از کنتاکتورها نسبت به کلیدهاي دستی صنعتنی عبارتند از :
1- امکان کنترلی مصرف کننده از راه دور
2- کنترل مصرف کننده از چند محل
3- امکان طراحی مدار فرمان اتوماتیک براي مراحل مختلف کار مصرف کننده
4- سرعت قطع و وصل زیاد و کم بودن استهلاك کلید
5- از آنجا که در کنتاکتورها در هنگام قطع و وصل کنتاکتها بر روي هم ساییدگی مکانیکی ندارند لذا عمر مکانیکی آنها نسبت به سایر کلیدها بیشتر است
6- هنگام قطع برق، مدار مصرف کننده به وسیلۀ کنتاکتور قطع می شود و شروع به کار دستگاه نیاز به استارت مجدد دارد. در نتیجه از خطرات وصل ناگهانی دستگاه جلوگیري به عمل می آید
7- از نظر حفاظتی نیز کنتاکتورها مطمئن تر بوده، داراي حفاظت مناسبتر و کامل تر هستند.
در شکل 7 -1 نماي ظاهري یک کنتاکتور و اجزاي تشکیل دهنده آن نشان داده شده است
اجزاي نشان داده شده در شکل 7 -1 عبارتند از:
1- حامل کنتاکت هاي ثابت (این قسمت باید داراي درجه عایقی مناسبی باشد)
2- 6 ترمینال
3- صفحه فلزي انتهایی براي نصب قسمت هاي ثابت روي آن
4- کنتاکت هاي ثابت و متحرك (این کنتاکت ها باید در یک خط قرار گرفته و از پوشش اکسید نقره به منظور بالا بردن ضریب اطمینان در مقابل کار زیاد، در روي آنها استفاده شود.)
5- بوبین کنتاکتور (در این کنتاکتور بوبین طوري ساخته شده که در مقابل عوامل جوي و نیروهاي مکانیکی، مقام باشد.)
6- ترمینال هاي ورودي و خروجی (این ترمینال ها طوري طراحی می شوند که به راحتی قابل دسترسی باشند.)
7- سیستم هستۀ آهنی ثابت و متحرك
8- قسمت کنترل جرقه (این قسمت باید داراي مقاومت زیاد در برابر گرماي حاصل از جرقه ایجاد شده در هنگام قطع کنتاکتور باشد.)
9- حامل کنتاکت هاي متحرك (این قسمت باید داراي درجه عایقی مناسبی باشد)
جریانهاي نامي كنتاكتور
در هر کنتاکتور، جریانهاي نامی مختلفی تعریف می شود. این جریانها عبارتند از
جریان دائمی: این جریان با Ith2 نشان داده می شود و جریانی است که در شرایط کار عادی، در زمانی نا محدود و بدون قطع شدن از کنتاکتها عبور نموده، حرارت غیر مجاز تولید نکند و لزومی به تعمیر و سرویس کنتاکتور نیز احساس نشود.
جریان هفتگی: این جریان با Ith1 نشان داده می شنود و جریانی است که در شرایط نرمال و با هفته ای یکبار اتصال از کنتاکتها عبور کرده و تغییری در خصوصیات کنتاکتور به وجود نیاورد.
جریان شیفتی (هشت ساعتی) : این جریان با Ith نشان داده می شود و جریانی است که در شرایط کار نرمال و با یکبار اتصال در هر هشت ساعت (یک شیفت کاری) از کنتاکتها می گذرد و تغییری در خصوصیات کنتاکتور به وجو نیاورد.
جریان کار نامی: این جریان با Ie نشان داده می شود و جریانی است که شرط استفاده از کنتاکتور را در رابطه با نوع و مقدار ولتاژ بار بیان می کند. مثلاً اگر این جریان به طور دائم از کنتاکتور عبور نماید. مقدار Ie برابر با Ith خواهد بود. ( Ie=Ith )
جریان اتصال کوتاه: مقدار ماکزیمم جریان در لحظة اتصال کوتاه که ممکن است باعث آسیب در کنتاکتور شود به جریان اتصال کوتاه ضربه ای معروف است. (Is) همچنین مقدار مؤثر جریان اتصال کوتاه که کلید برای مدت یک ثانیه قادر به تحمل آن است، جریان یک ثانیه ای یا جریان نامی زمان کم نامیده می شود و با Ith (Is) مشخص می گردد.
ولتاژ های نامي
كنتاكتور ولتاژهاي نامی تعریف براي هر کنتاکتور عبارتند از
ولتاژ کار نامی: این ولتاژ که با Ue نشان داده می شود مربوط به کنتاکتها بوده و مقدار ولتاژي است که کنتاکتها با جریان نامی Ie در آن به کار گرفته می شوند. این ولتاژ، توانایی قطع و وصل، نوع و محل استفادة کنتاکتور را مشخص می کند
ولتاژ عایقی نامی: این ولتاژ که با Ui نشان داده می شود، ولتاژي است که استحکام عایقی بین کنتاکتها را نشان می دهد.
ولتاژهای نامی تغذیه بوبین: این ولتاژ که با Ue نشان داده می شود ولتاژي است که باید به بوبین کنتاکتور اتصال یابد تا کنتاکتور عملکرد داشته باشد.
نکته 2 : ولتاژ کنتاکتورهاي صنعتی از 220 ولت تا 660 ولت و کنتاکتهاي اصلی آنها براي جریان 9 A تا 2750A (مجهز به رادیاتورهاي خفه کننده جرقه در موقع قطع و وصل) ساخته می شوند.
نکته 3 : ولتاژ تغذیه بوبین کنتاکتورها متفاوت بوده و از 24 تا 380 ولت ساخته می شوند. در اکثر کشورهاي صنعتی براي حفاظت بیشتر، تغذیه بوبین کنتاکتورها را زیر ولتاژ حفاظت شده (65 ولت) انتخاب می کنند و یا براي تغذیۀ مدار فرمان از ترانسفورماتور جدا کننده استفاده می کنند.
قابلیت قطع و وصل و طول عمر كنتاكتور
سرعت قطع و وصل کنتاکتورها در زیر بار را می توان بدون آنکه آسیبی به آنها برسد با طراحی و انتخاب مناسب با 3000 بار در مدت افزایش داد.
تعداد دفعات قطع و وصل کنتاکتور (هر قطع و وصل یک بار) عمر مکانیکی نامیده می شود. طول عمر مکانیکی با حروف از A تا F که اصطلاحاً کلاس کلید نامیده می شود مشخص می شود حرف A تعداد 103 بار قطع و وصل، حرف B تعداد 104 بار، C تعداد 105 بار،D تعداد 106 بار، E تعداد 107 بار وF تعداد 108 بار قطع و وصل را نشان می دهد.
نکته 4 : بعد از حروف کلاس کلید ممکن است عددي به عنوان ضریب قرار گیرد مثلاً E3 براي طول عمر 3×107 بار قطع و وصل به کار می رود.
قدرت قطع كنتاكتور
به منظور انتخاب کنتاکتور مناسب براي مصرف کننده هاي مورد نظر باید به مشخصات توان، ولتاژ، جریان و ضریب قدرت باري که کنتاکتور مجاز است به آن وصل شود، توجه کرد. همچنین کنتاکتهاي کنتاکتور باید تحمل جریان راه اندازي، جریان دائمی و جریانهاي اتصال کوتاه لحظه اي پیش آمده را نیز داشته باشند. قدرت کنتاکتهاي کنتاکتور در تحمل قوس الکتریکی ناشی از قطع کنتاکتها را قدرت فزع کنتاکتور می نامند. مشخصات بیان شده در بسیاري از موارد بر روي بدنۀ کنتاکتور یا در کاتالوگ آن نوشته می شوند.
براي راحتی کار انتخاب کنتاکتور، طبقه بندي خاصی را براي کنتاکتورها در نظر می گیرند، این طبقه بندي بر اساس نوع جریان و موارد کاربرد انجام می شود. جدول 7 -1 طبقه بندي را نشان می دهد.
نوع جریان
استاندارد و طبقه بندي کنتاکتور
مورد استفاده
AC
AC1
باراهمی- بار غیر سلفی یا باخاصیت سلفی ضعیف- گرم کن برقی توان حدود COSΦ=0/95
AC2
براي راه اندازي موتورهاي آسنکرون روتور سیم پیچی، بدون ترمز جریان مخالف، جریان راه اندازي بستگی به مقاومت مدار روتور دارد.
'AC2
براي راه اندازي موتور آسنکرون روتور سیم پیچی با ترمز جریان مخالف
AC3
براي راه اندازي موتور آسنکرون روتور قفسه اي- هنگام قطع جریان نامی از تیغه هاي کنتاکتور عبور می کند- تحمل جریان راه اندازي 5 تا 7 برابر جریان نامی
AC4
براي راه اندازي موتور آسنکرون روتور قفسه اي- به کار بردن ترمز جریان مخالف- تغییر جهت گردش الکترو موتور روتور قفسه اي- تعداد دفعات قطع و وصل در فواصل زمانی اندك
AC11
کنتاکتور کمکی- کنتاکتور فرمان بدون داشتن کنتاکت قدرت کوپل مغناطیسی - استفاده فقط در مدار فرمان
DC
DC1
بار اهمی - بار غیر سلفی یا با خاصیت سلفی ضعیف - گرم کن برقی
DC2
راه اندازي موتور شنت- قطع کردن موتور هنگام کار
DC3
براي راه اندازي موتور شنت با تعداد دفعات قطع و وصل زیاد در فواصل زمانی اندك- مدار ترنر
DC4
راه اندازي موتور سري – قطع موتور هنگام کار
DC5
راه اندازي موتور سري با تعداد دفعات قطع و وصل زیاد ، در فواصل زمانی اندك- تغییر جهت گردش موتور- مدار ترنر
DC11
کنتاکتور کمکی – کنتاکتور فرمان – کوپل مغناطیسی
