✍? علی قنبری بیدگلی
کتاب قیمتی و نفیسِ شکوفه‌های ذوق و ادب، از تألیفات ماندگار ابوالحسن احتشامی است. کتابی است خواندنی و در عین حال بسیار کمیاب، که شرح حال رجال برجسته و ستارگان علم و ادب ایران را به طرزی دلنشین در خود جای داده است.
اساس کتاب ظاهراً تجمیع سلسله مقالات و یادداشت‌های شیرینی است که ابوالحسن احتشامی در نشریّات و جراید عصر (مانند اطّلاعات هفتگی)، به چاپ می‌رسانده است. سپس در اثر تقاضا و اصرار خوانندگان مشتاق و علاقمند از سراسر مملکت، به گردآوری و تدوین آنها همّت گماشته است. این معنا از نامه‌هایی که برای دفتر روزنامه ارسال شده و ضمناً از زحمات احتشامی و ذوق جالب وی در تدوین این نوشتارهای جالب و بدیع، تجلیل گردیده، به خوبی معلوم است. (ر.ک: بازیگران سیاست، ص۵ - ۸)
احتشامی برای تدوین شرح حالِ هریک از دانشمندان معاصر، به سراغ آن شخصیّت رفته و شرح زندگانی او را از زبان خودش اخذ کرده است. سپس با نثری شیرین و دلپذیر و آوردن تشبیهات دل‌انگیز و استعارات زیبا، گزارشی از سرگذشت وی به دست داده و با چاشنیِ طنز و مطایبه، بر جذابیّت نوشتهٔ خود افزوده است.
نکتهٔ مهم در این شرح حال‌ها، ورود بی‌پروایانهٔ احتشامی به جزئیّات زندگی بزرگان و پرسش از ریزترین سلایق و روحیّات آنهاست که از قضا، کار قضاوت دربارهٔ احوال و افکار آنها را آسان‌تر و واقع‌‌بینانه‌تر می‌کند. شرح علاقه‌های شخصی دانشمندان نسبت به غذاها، خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها، موسیقی، گیاهان و تفریحات، نیز پرداختن به نوع معماری و ساختمان منازل بزرگان، یا گزارش صفات و اطوار و تکیه‌کلام‌های آنها، شمّه‌ای از دخالت‌های شیطنت‌آمیز و طنزمآبانهٔ احتشامی به زندگانی و حریم خصوصی و روابط شخصی بزرگان است.
اشخاصی که در این کتاب بی‌نظیر و نایاب به شرح زندگانی آنان پرداخته شده است، به ترتیب عبارت‌اند از:
میرزا محمّدخان قزوینی، احمد بهمنیار، سیّدمحمّدکاظم عصّار، جلال‌الدّین همایی، عبدالعظیم قریب، سیّد محمّد مشکات، عبدالرزّاق بغایری، ذوالفنون، شیخ محمّدحسین فاضل تونی، حیدرعلی کمالی، مسعود کیهان، مطیع الدّولهٔ حجازی، ذبیح بهروز، نظام‌وفا، میرزا تقی‌خان دانش (حکیم سوری)، نصرالله فلسفی، دکتر محمود حسابی، غلامعلی رعدی، دکتر هوشیار، سیّد محمّدحسین شهریار، احمد گیلانشاه، محمّد مقدم، لطفعلی صورتگر، محمود فرّخ، فاطمه سیّاح، سیّد مهدی سجّادی.
گفتنی است که کتاب شکوفه‌های ذوق و ادب در حکم جلد دومی برای کتاب بازیگران سیاست است. بازیگران سیاست، تألیفِ خواندنیِ دیگری از ابوالحسن احتشامی است که همانند کتاب شکوفه‌های ذوق و ادب، با سلیقه و مهارتِ مخصوصی تدوین شده و البته غبار نسیان به روی آن نشسته است. احتشامی در بازیگران سیاست نیز به همان سبک شیرین و دلنشین خود، به سراغ رجال سیاسی کشور در دوران پهلوی رفته و شرح زندگانی آنها را نگاشته است. البته قلم احتشامی در این کتاب، آزادی بیشتری نسبت به کتاب شکوفه‌ها دارد و نویسنده، راحت‌تر توانسته است با رجال سیاسی عصر خود، از درِ شوخی و مزاح وارد شود.
البته طبیعتِ محتوای کتاب - چون مربوط به رجال علم و فضیلت نیست - از جذّابیتِ آن برای امثال ما کاسته است؛ امّا از ارزش کتاب و زحمات مؤلّف آن نمی‌کاهد. گرچه در همین کتاب هم نکات خوبی پیدا می‌شود که ضمناً از دقّت و فطانت احتشامی پرده برمی‌دارد.
ساعد مراغه‌ای، حکیمی، سیّد محمّدصادق طباطبایی، حسن تقی‌زاده، مستشار الدّولهٔ صادق، سیّد ابوالقاسم کاشانی، گلشائیان و اشرفی، دشتی، نظام السّلطنهٔ مافی، دکتر غنی، منصور السّلطنهٔ عدل، امیر اعلم، علی سهیلی، ابوالقاسم نجم الملک، صور اسرافیل، دکتر سیاسی، امیرقلی امینی اصفهانی، شیخ عبدالکریم زنجانی، دکتر سجّادی، سروری، سرلشکر آق‌اولی، سیّد فاضل احمدی کاشانی، نصرالملک هدایت، سرهنگ خلوتی (شرابی) و برخی دیگر، کسانی هستند که زندگی روزمره و سیاسی‌شان در کتاب بازیگران سیاست تحلیل شده و احیاناً در معرض مزاح و مطایبه قرار گرفته است. لطافت وجه تسمیهٔ کتاب نیز مخفی نیست.
نکته‌ای که حائز اهمّیت می‌باشد، این است که تقریباً تمام بزرگانی که زندگی‌شان در این دو کتاب مورد بحث و کنکاش قرار گرفته است، ساکن پایتخت بوده‌اند و احتشامی پای از تهران بیرون ننهاده است.
در یادداشت‌های بعدی، گزیده‌هایی از این دو کتاب نقل می‌شود تا ضمن آشنایی و انس با قلم روان و نثر زیبا و دلکش احتشامی، شرح بی‌مانند و ارزشمندی از زندگانی بزرگان این مرز و بوم نیز به دست داده شود.
