عوامل پیروزی نهضت مشروطه
_ماجرای نوز بلژیکی:
یکی از حوادث شتاب دهندهٔ جنبش مشروطیت ماجرای نوز بلژیکی بود. این واقعه واکنشی در برابر توهین به مقدسات مردم مسلمان ایران به شمار می‌رود که آغاز گر یک جنبش عمومی شد. اروپاییانی که در تهران بودند، در مراسم سال نو محفلی می‌آراستند و در آن، با پوشیدن لباس های مختلف و زدن صورتک (ماسک) بر چهره، جشن بالماسکه برپا می‌کردند. در مراسم سال ۱۲۸۳ مُسیو نوز بلژیکی که طبق قرارداد گمرکی ایران و روسیه (۱۲۸۰ش) کارگزار روس ها در امور گمرک ایران بود، با لباس روحانیان و در حالی که قلیان به دست داشت، عکس گرفت. این عکس در محرم ۱۳۲۳ق/۱۲۸۳ش در میان مردم عزادار پخش و موجب اعتراض مردم شد.
_نارضایتی مردم ایالت ها:
در ایالت ها نیز حادثه‌هایی رخ داد که نشانگر فراگیر بودن نارضایتی مردم بود. معروفترین این حوادث ماجرای شلاق خوردن سه تن از علمای کرمان بود که برای مقابله با فرقهٔ «شیخیه» در این شهر قیام کرده بودند. این سه، پس از آنکه به فلک بسته شدند، از شهر اخراج گردیدند.
در ماه رمضان سال ۱۳۲۳ق، به ویژه ایام عزاداری امیرالمومنین(ع)، محور اصلی سخنرانی واعظان تهران، موضوعِ توهین به این عالمان بود که برای حفظ تشییع در برابر فرقه‌های ساختگی به پا خواسته بودند.
_ ماجرای بانک استقراضی روس:
با وجود مخالفت عمومی، روس ها در محل یک قبرستان متروک، ساختمان بانک استقراضی روس را بنا نهادند. آیت‌الله سید محمد طباطبایی به شدّت با این کار مخالفت کرد. مردم نیز از این اقدام روس ها، ناخشنود بودند. بنابراین، یک اعتراض عمومی شکل گرفت، اما روس ها، با بی‌اعتنایی، به کار خود ادامه دادند، تا اینکه موضوع به اطلاع مراجع تقلید نجف رسید. مردم تهران با هدایت روحانیون مبارز در یک شورش عمومی، ساختمان مذکور را با خاک یکسان کردند.
_ فلک شدن بازرگانان:
در دوران قاجاریه برخی از کالاهای مورد نیاز مردم مانند نفت، کبریت و قند از روسیه وارد می‌شد. در اثر جنگ روس و ژاپن نرخ قند افزایش یافت و شعله‌های اعتراض مردم را برافروخت. به دنبال خشم عمومی از گرانی ها، در مسجد شاه مجلسی بزرگ بر پا شد. این تجمع، با توطئه امام جمعه درباری و عوامل او که پشتیبان نظام استبدادی بودند، به تشنج کشیده شد و مأموران، با چوب و چماق به جان مردم افتادند. در پی این حادثه، اجتماع های بزرگی در منازل علما برپا شد. به پیشنهاد آیت‌الله سید محمد طباطبایی، روحانیون و مردم، با حالت اعتراض تهران را ترک و در حرم حضرت عبدالعظیم تحصن کردند.
_ مهاجرت صغری:
مهاجرت روحانیون و مردم به شهر ری و تحصن در صحن حضرت عبدالعظیم به مهاجرت صغریٰ مشهور است.
این مهاجرت، اولین مرحلهٔ اتحاد نیروهای ضد استبداد بود. هر روز بر عدهٔ این مهاجران افزوده می‌شد. عین الدوله برای بازگرداندن علما و مهاجران، به هر شیوه که متوسل شد، نتیجه نگرفت. از آنجا که درباریان فاسد، مانع از رسیدن خبرهای صحیح به مظفرالدین شاه بودند، مهاجران مجبور شدند سفیر عثمانی را واسطه قرار دهند و توسط او، خواسته های خود را به گوش شاه برسانند.
مهمترین آن خواسته ها به شرح ذیل بود:
_ایجاد عدالتخانه (دادگستری) در همهٔ شهر ها، برای رسیدگی به شکایت های مردم و برقراری عدالت در جامعه.
_ عمل به قانون اسلامی، به طور دقیق و به دور از ملاحظه های شخصی.
مظفرالدین شاه و عین الدوله اعلام کردند که با خواسته‌های مهاجران موافق هستند. بنابراین، این مهاجرت، پس از یک ماه خاتمه یافت.
_مهاجرت کبری:
هنوز مدت زیادی از بازگشت مهاجران نگذشته بود که معلوم شد عین الدوله به آنان وعده دروغین داده و در پی آن است که با ایجاد اختلاف در میان آنان و دستگیری، تبعید و زندانی کردن رهبران قیام، جلوی حرکت های انقلابی دیگر را بگیرد.
عین الدوله به سخت گیری بیشتر پرداخت و تهران حالت حکومت نظامی به خود گرفت. عین الدوله از علما خواست که به خانه‌هایشان بروند تا خواسته های آنان عملی شود. اما رهبران مردم، پس از بحث و تبادل نظر، تصمیم گرفتند. این بار در اعتراض به اقدام های دولت، به شهر مقدس قم مهاجرت کنند. این مهاجرت که گسترده‌تر از مهاجرت قبل بود، به « مهاجرت کبری» معروف شد.
مهمترین خواسته‌های مردم در مهاجرت کبری:
_برکناری عین الدوله از صدارت
_فراهم کردن زمینه برای بازگشت مهاجران به تهران
_ ایجاد عدالتخانه
_ تشکیل دارالشورا (مجلس نمایندگان)
منبع : کتاب تاریخ(۳) درسی رشته انسانی (پایه دوازدهم)
