زمینه های نهضت مشروطه
_ از دست رفتن بخش هایی از سرزمین ایران: یکی از دلایل نارضایتی مردم از حکومت قاجار، از دست رفتن بخش های بزرگی از سرزمین ایران بود. سرزمین های از دست رفته، مناطقی حاصلخیز و پررونق بودند که توسط دولت های استعمارگر انگلیس و روسیه، از ایران جدا شدند.
_غلبه استعمار بر مملکت :
ضعف حکومت قاجار در زمان گسترش استعمارگر های اروپاییان و همچنین طمع ورزی و فساد مالی درباریان، زمینهٔ سلطهٔ بیگانگان بر مملکت را فراهم کرده بود. بارزترین نتیجهٔ این وضعیت، امتیاز های متعددی بود که به خارجیان داده می‌شد.
_استبداد دستگاه حاکم:
حکومت قاجار تشکیلات منسجم و کارآمد اداری نداشت و قدرت در دست شاه و ادارهٔ او متمرکز بود. مردم ایران هیچ گونه تضمینی برای حفظ جان و مال و ناموس خود در مقابل دستگاه استبدادی نداشتند. شاه و بستگانش هر کاری مایل بودند، انجام می‌دادند و هر بلایی که می‌خواستند، بر سر مردم می‌آوردند. این وضع در ایالت ها(استان ها) بدتر از مرکز حکومت بود. مالیات های سنگین، فشار کمرشکنی را بر مردم تحمیل می‌کرد و بر نارضایتی ها می‌افزود.
_ مخالفت های مردم و علما با استبداد و استعمار:
توجه مردم مسلمان ایران به آموزه‌های دین اسلام نظیر امر به معروف و نهی از منکر، عدالت خواهی و لزوم دفع ظلم که در آیات قرآن کریم و سیرهٔ معصومین به آن پرداخته شده است، موجب می‌شد نسبت به این آموزه‌ها احساس تکلیف کنند.
این جریان فکری و اعتراض آمیز از دورهٔ
ناصرالدین شاه به دورهٔ سلطنت مظفرالدین شاه و به تدریج به نهضتی عظیم به رهبری روحانیون تبدیل گردید که آیت‌الله سید محمد طباطبایی، آیت‌الله سید عبدالله بهبهانی و آیت‌الله شیخ فضل الله نوری در داخل ایران و مراجعی همچون آیت‌الله محمد کاظم خراسانی ،آیت‌الله شیخ عبدالله مازندرانی و آیت‌الله حاج میرزا حسن فرزند میرزا خلیل تهرانی در نجف اشرف آن را رهبری می‌کردند.
_ورود اندیشه های جدید:
از سال ۱۲۳۸ تا سال ۱۲۹۰ش تعدادی از کشور های اروپایی یا آسیایی به حکومت مشروطه و یا جمهوری دست یافتند. ایرانیان نیز به طور مستقیم و یا غیر مستقیم، تحت تأثیر این نهضت‌ها و رویدادهای فراگیر قرار داشتند.
زمینه‌های ورود تفکر مشروطه خواهی به ایران، به شکل های مختلف نظیر اعظام دانشجو به خارج، سفر های درباریان و سیاستمداران به خارج و مهاجرت برخی از ایرانیان به کشور های مختلف فراهم شد.
اولین نشانه های اندیشه های نوین، در سفرنامه های عهد قاجار مشاهده می‌شود. سفرنامه میرزا صالح شیرازی_ از اولین دانشجویان اعزامی به خارج_ از معروف ترین این آثار است. میرزا صالح شیرازی در سفرنامه خود به روشنی از اندیشه های نوین غربی، به ویژه حکومت مشروطه انگلیس، تعریف و تمجید کرده است. سیاحت نامه ابراهیم بیگ اثر حاج زین العابدین مراغه‌ای، یکی دیگر از این آثار است. در این سفرنامه، اوضاع نابسامان کشور به زبان ساده بیان گردیده و در مقابل، از ویژگی های تمدن غرب ستایش شده است.
منابع: کتاب تاریخ(۳) درسی رشته انسانی (پایه دوازدهم)
