نقد فیلم قلمرو بهشت، غلبه نگاه مستشرقین؟!

استفاده از متن با ذکر نام نویسنده بلامانع است.

💢قلمرو بهشت، بی‌طرف اما با غلبه‌ی نگاه مستشرقان

صلاح‌الدین ایوبی شخصیتی تاریخی و فرماندهی اسلامی بود که همواره ذهن ادباء، منتقدین و سینماگران را در داخل و خارج از مرزهای کشورهای اسلامی به خود مشغول کرده‌است. اغلب درباره شجاعت، شرافت و قدرت رزم‌آوری او اتفاق نظر دارند. در سینمای مصر کارگردانی به نام «یوسف‌شاهین» فیلم سینمایی به نام صلاح‌الدین‌پیروز Saladin the Victorious را درباره این شخصیت نامدار اسلامی ساخت، اما ریدلی‌اسکات کارگردان شهیر انگلیسی با فیلم «قلمرو بهشت» Kingdom of Heaven محصول سال ۲۰۰۵ میلادی، توجهات بیشتری را به شخصیت او جلب کرد.

این فیلم به جنگ‌های صلیبی و تلاش‌های صلاح‌الدین‌ایوبی برای بازگرداندن شهر بیت‌المقدس (اورشلیم) می‌پردازد. هرچند خط اصلی فیلم درباره‌ی آهنگر مسیحی مؤمنی از روستایی فرانسوی است که برای ممانعت از ورود صلاح‌الدین ایوبی به بیت‌المقدس تلاش می‌کند، اما محور داستان حول شخصیت صلاح‌الدین ایوبی می‌چرخد.

این فیلم با قرائت مسلمانان درباره ماهیت جنگ‌های صلیبی اتفاق نظر دارد. مسیحیان به اسم صلیب و مسیح (ع) آمدند اما اهدافشان دستیابی به زمین و قدرت بیشتر بود.

از تأثیر گذارترین صحنه‌های فیلم جاییست که صلاح‌الدین، صلیب را از روی زمین یکی از کلیساها برمی‌دارد و آن را روی میز قرار می‌دهد، این صحنه پیام مثبتی را منتقل می‌کند و آن این است که مسلمانان علیه مسیحیان و دین مسیح نیستند، و آزادی عبادت برای همه در سرزمین تحت سیطره‌ی مسلمانان برقرار است.

✍️ساختار شکنی در نگاه هالیوود به مسلمانان

در فیلم نیروهای صلیبی افرادی متوحش هستند، در مقابل مسلمانان متمدنانه رفتار می‌کنند. در بسیاری از صحنه‌های فیلم همکاری بین مسلمانان و مسیحیان را می‌بینیم که تأکید کارگردان بر روح تسامح در ادیان است. این فیلم تصویر کلیشه‌ای و غلط از عرب مسلمان در هالیوود را که اغلب افرادی تروریست هستند را در هم می‌شکند و احترام مخاطبان مسلمان را برمی‌انگیزد.

این فیلم در زمان ساخت، با ابراز نگرانی مسیحیان و مسلمان بسیاری مواجه شد زیرا در آن زمان، جرج‌بوش رئیس‌جمهور وقت آمریکا، از اصطلاح جنگ‌های صلیبی برای توصیف جنگ علیه تروریسم استفاده و ایده‌ی تقابل بین شرق و غرب را تقویت کرد. پیش از اکران قلمرو بهشت بسیاری گمان می‌کردند که این فیلم خصومت بین اسلام و غرب را دامن خواهد زد و سوءظن غربیان نسبت به جهان اسلام را برخواهد انگیخت. اما فیلم پس از اکران نتیجه‌ی معکوسی داشت، زیرا به گفته‌ی صاحب‌نظران در مورد گفتگو، صلح و تلاش برای دیدن حقیقت بود.

✍️نگاه مستشرقی، زنانی که شبیه نقاشی‌های اورینتال طراحی شده‌اند

فیلم قلمروبهشت با وجود جنبه‌های مثبتش، یک فیلم از دیدگاه مستشرقین است. نگاه رمانتیک و رنگارنگ مستشرقین با ممزوجی از حس ابزورد، از برخی صحنه‌های فیلم از جمله شمایل زنان (خواهر صلاح‌الدین و سیبیل ملکه اورشلیم) استنتاج می‌شود. علاوه بر این مستشرقان اغلب بین یک منطقه و منطقه دیگر عرب تمایزی قائل نیستند، از نظر آنها فارغ از همه‌ی تفاوتهایی که مختصات جغرافیایی اقتضا می‌کند، هر کسی که به عربی تکلم کند«عرب» است. لباس‌های اعراب در فیلم قلمرو بهشت مراکشی است (جایی که لوکیشن فیلم بوده و فیلم در آنجا ساخته شده‌است و شاید توجیه این انتخاب باشد) البته یکی از سوارکان عرب فیلم لباس و نقاب طوارق الجزایری را پوشیده. این فیلم همچنین مضامین مستشرقان از جهان عرب را ارائه می کند که عبارتند از: کنیز و بخورهایی که در طول فیلم به طور گسترده سوزانده میشود و عادت به مکیدن انگشتان بعد از غذا خوردن و حمام‌های معروف تونسی و مراکشی. این صحنه‌های دلکش اورینتالی با ورود فیلم به نبردهای خونین و حماسی، رنگ می‌بازد و فیلم به دو بخش رمانتیک اورینتال و اکشن ماجراجویانه در تذبذب است و گاهی مخاطب را سردرگم می‌کند.