نظریه ارزش ممزوج کنش (TIAV): همگرایی اخلاق نیت محور و مسئولیت پیامدگرا
(Abstract) چکیده
فلسفه ی اخلاق مدرن دچار یک دوگانگی بنیادین است: شکاف بین ارزش نیت درونی (سنت های وظیفه گرا) و مسئولیت پیامد مادی (جهان بینی ناتورالیستی). این مقاله، نظریه ارزش ممزوج کنش(TIAV) را معرفی می کند تا این شکاف را ترمیم نماید.TIAV استدلال می کند که ارزش جامع کنش انسانی، نه در نیت محض و نه در نتیجه محض، بلکه در ترکیب جدایی ناپذیر نیت خالص و استمرار عمل آگاهانه نهفته است. نیت بدون عمل، آرزویی بی اثر است؛ عمل بدون نیت، رفتاری پوچ است.
نوآوری اصلی این نظریه، "اصل تکمیل مهارت" است که بیان می کند نیت خالص، فرد را موظف به کسب مهارت لازم برای به حداقل رساندن آسیب مادی می کند.TIAV با ایجاد زیر سیستم های ارزیابی وجودی و اجتماعی، چارچوبی فراهم می کند که به تربیت کنش گران مؤثر، اخلاقی و مسئولیت پذیر کمک می کند.
۱. مقدمه:
شکاف در ارزیابی اخلاقی
فلسفه ی اخلاق در ارزیابی کنش انسانی، درگیر یک دوگانگی مزمن است که ارزش را یا صرفاً در نیت و یا صرفاً در پیامد می جوید. این دو رویکرد، که به ترتیب توسط اخلاق وظیفه گرا و پیامد گرا نمایندگی می شوند، در حل معضلات زندگی واقعی ناکام مانده اند.
رویکرد نیت محور (کانت): اخلاق وظیفه گرایی (Deontology)، که با تفکر ای مانوئل کانت شناخته می شود، ارزش عمل را در نیت خالص و احترام به وظیفه ی اخلاقی می داند. 1 نقص این رویکرد اینست که به پیامدهای آسیب زای نیت های خیر بی توجه است و می تواند فرد را از مسئولیت مادی مبرا سازد.
رویکرد نتیجه محور (میل):
اخلاق پیامد گرا (Utilitarianism)، که توسط متفکرانی چون جان استوارت میل توسعه یافته، ارزش عمل را تنها در میزان سود و نتایج قابل اندازه گیری آن ارزیابی میکند. 2 نقص این رویکرد این است که انگیزه های عالی و تلاش های شکست خورده را بی ارزش تلقی کرده و زمینه را برای توجیه اعمال غیر اخلاقی فراهم می سازد.
نظریه ارزش ممزوج کنش (TIAV) این شکاف را با ارائه ی یک چارچوب همگرا ترمیم می کند و تأکید دارد که ارزش جامع، در ترکیب پایدار نیت خالص و استمرار عمل آگاهانه یافت می شود.
۲. فرضیهسازی و مدلسازی رسمی
الف. فرضیه بنیادین و مدل مفهومی
TIAV تأکید میکند که نیت (عامل معنوی) و عمل (عامل مادی/رفتاری) نه متضاد، بلکه ممزوج یکدیگرند. استمرار عمل (استقامت و تکرار تلاش در مواجهه با شکست) تنها گواه بیرونی بر خلوص نیت است.
معادلهی ارزشی TIAV:
ارزش ممزوج کنش≈(خلوص نیت)×(استمرار تلاش)
ب. نوآوری اصلی: اصل تکمیل مهارت (The Skill Completion Principle)
"نیت خالص، فرد را موظف به کسب مهارتهای لازم برای به حداقل رساندن آسیب مادی ناشی از اجرای ناقص عمل میکند."
بر اساس TIAV، نیت خالص یک تعهد اخلاقی پویا است. پروفسور صالحی راد تأکید میکند که فقدان مهارت داوطلبانه، نوعی نقض نیت محسوب میشود، زیرا فرد حاضر به پذیرش مسئولیت مادی نیت خود نیست.
۳. کاربست عملی و تحلیل زیر سیستمها
TIAV به دلیل جامعیت خود، در دو زیر سیستم مجزا اما مرتبط کاربرد دارد:
الف. زیر سیستم ارزیابی وجودی (روانشناختی)
این زیر سیستم به فرد کمک میکند تا عزت نفس خود را در برابر قضاوتهای بیرونی و شکستهای مادی حفظ کند. ارزش وجودی فرد در نیت خالص و استمرار تلاش نهفته است و نه در نتیجهی نهایی. این دیدگاه، پیوندی قوی با اگزیستانسیالیسم و مفهوم مسئولیت وجودی سارتر برقرار میکند.
ب. زیر سیستم ارزیابی اجتماعی و حقوقی
این زیر سیستم برای حفظ امنیت و نظم اجتماعی به پیامد مادی عمل توجه میکند. با این حال، TIAV حکم میکند که:
مجازات تخفیف مییابد: نیت خالص فرد باید در تعیین شدت و ماهیت مجازات لحاظ شود.
الزام به بازآموزی: در جرائمی که ناشی از بیکفایتی یا عدم مهارت کافی بوده (نقض اصل تکمیل مهارت)، بخشی از مجازات فرد باید الزام به آموزش و تکمیل مهارت مرتبط باشد.
۴. نتیجهگیری: حل تناقض نهایی
پروفسور محمود صالحی راد (استاد مشاور راد)، خالق نظریه ارزش ممزوج کنش، با ارائه این مدل، امکان حل تناقض بنیادین بین میل به معنویت و ضرورت واقعیت را فراهم میکند. این نظریه یک "اخلاق جامع" است که انسان را از ریاکاری معنوی (نیت بدون عمل) و خشونت پیامدگرایانه (عمل بدون اخلاق) نجات میدهد. ارزش واقعی انسان در شجاعت پیوند زدن آرمان (نیت) با واقعیت (عمل) و پذیرش مسئولیت برای کسب توانمندی لازم جهت تحقق آن نهفته است.
ارجاعات پیشنهادی (سبک پژوهشی)
Immanuel Kant, Groundwork of the Metaphysics of Morals, trans. [نام مترجم] (Cambridge: [سال انتشار], [ناشر]).
John Stuart Mill, Utilitarianism, ed. [نام ویرایشگر], (Indianapolis: [سال انتشار], [ناشر]).
Jean-Paul Sartre, Being and Nothingness: An Essay on Phenomenological Ontology, trans. [نام مترجم] (New York: [سال انتشار], [ناشر]).
