در هر کلاس درسی، در کنار دانشآموزان کوشا و علاقهمند، معمولاً دانشآموزی هم حضور دارد که نه با درس ارتباط برقرار میکند و نه انگیزهای برای یادگیری نشان میدهد. این بیانگیزگی، اغلب بهعنوان تنبلی یا بیمسئولیتی تعبیر میشود؛ در حالی که «دانشآموز بیانگیزه» یکی از پنهانترین و پیچیدهترین چالشهای نظام آموزشی است؛ چالشی که اگر بهدرستی شناخته نشود، میتواند آینده تحصیلی و حتی شخصیتی دانشآموز را تحت تأثیر قرار دهد.
این مقاله با هدف آگاهیبخشی به معلمان و والدین نوشته شده است تا ریشههای بیانگیزگی تحصیلی، نشانهها و راهکارهای عملی مواجهه با آن بررسی شود.
دانشآموز بیانگیزه لزوماً دانشآموز ضعیف یا کمهوش نیست. او ممکن است توانایی یادگیری داشته باشد، اما دلیل، شوق یا هدفی برای درس خواندن نمیبیند. این دانشآموز معمولاً:
تکالیف را با بیحوصلگی انجام میدهد یا انجام نمیدهد
در کلاس مشارکت فعال ندارد
نسبت به تشویق و تنبیه واکنش اندکی نشان میدهد
اغلب میگوید: «حوصله ندارم»، «به چه دردم میخوره؟»
بیانگیزگی یک علت واحد ندارد و معمولاً حاصل ترکیب چند عامل است:
فشار بیش از حد یا انتظارات غیرواقعی والدین
مقایسه شدن با خواهر، برادر یا همکلاسیها
کمبود توجه عاطفی یا گفتوگوی مؤثر در خانه
شیوههای تدریس یکنواخت و حافظهمحور. درس ها خسته کننده هستند و از نظر دانش آموزان کاربردی در زندگی و آینده ندارند.
نادیده گرفتن تفاوتهای فردی دانشآموزان. هر دانش آموز در یک زمینه استعداد دارد.
تأکید افراطی بر نمره به جای یادگیری.
کاهش اعتمادبهنفس
تجربه شکستهای مکرر تحصیلی
نداشتن هدف روشن برای آینده.دانش آمز برای آینده هیچ برنامه ای ندارد.
معلم، پس از خانواده، تأثیرگذارترین فرد در مسیر تحصیلی دانشآموز است. برخورد درست معلم میتواند انگیزه خاموش را دوباره روشن کند.
راهکارهای کاربردی برای معلمان:
برقراری ارتباط انسانی و محترمانه با دانشآموز
شناسایی نقاط قوت حتی کوچک و برجستهسازی آنها
استفاده از روشهای متنوع تدریس (بحث، داستان، مثالهای واقعی)
پرهیز از برچسبزنی مثل «تنبل» یا «بیمسئولیت»
والدین گاهی ناخواسته با روشهای نادرست، بیانگیزگی را تشدید میکنند.
نکات مهم برای والدین:
شنیدن حرفهای فرزند بدون قضاوت
تمرکز بر تلاش، نه فقط نتیجه و نمره
ایجاد فضای امن برای اشتباه کردن
همکاری با معلم بهجای تقابل با مدرسه.
چرا بیانگیزگی را نباید نادیده گرفت؟
بیانگیزگی اگر درمان نشود، میتواند به:
افت تحصیلی شدید
ترک تحصیل
کاهش عزتنفس
بیاعتمادی به خود و جامعه
منجر شود. توجه به این مسئله، نوعی سرمایهگذاری تربیتی برای آینده دانشآموز و جامعه است.
چه خوب است که والدین و حتی معلمان با مشاور تحصیلی خوب و با تجربه در ارتباط باشند.
دانشآموز بیانگیزه، مسئلهای فردی نیست؛ بلکه آینهای از روابط آموزشی، خانوادگی و اجتماعی است. معلمان و والدین، اگر بهجای سرزنش، به درک و همراهی روی بیاورند، میتوانند نقش مهمی در بازگرداندن شوق یادگیری ایفا کنند. گاهی یک نگاه فهمیده، یک جمله دلگرمکننده یا یک تغییر کوچک در روش آموزش، میتواند مسیر زندگی دانشآموز را تغییر دهد.
