پس از بررسی دولت الکترونیک، جهت آشنایی با مفهوم دولت هوشمند نخست به ارائه چند تعریف از این مفهوم می‌پردازیم.
در تعریفی که موسسه گارتنر از دولت هوشمند ارائه کرده است، آن را دولتی تعریف کرده است که فناوری اطلاعاتی، ارتباطی و عملیاتی را برای برنامه‌ریزی، مدیریت و عملیات میان حوزه‌های مختلف، حوزه‌های فرایندی و قلمرو قدرت برای ایجاد ارزش عمومی پایدار یکپارچه می‌کند.
موسسه آی‌دی‌سی در تعریف خود از دولت هوشمند اذعان نموده است که در واقع دولت هوشمند، به پیاده‌سازی مجموعه‌ای از فرایندهای کسب‌وکار با استفاده از قابلیت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌پردازد تا اجازه جریان پیدا کردن سریع اطلاعات را میان سازمان‌های مختلف دولتی بدهد و برنامه‌هایی را برای ارائه خدمات با کیفیت بالا به شهروندان اجرا می‌نماید. برای تبدیل شدن به دولت هوشمند، دولت‌ها باید به نیاز شهروندان خود آگاه باشند و بدانند که ترجیحات ارتباطی شهروندان چیست تا بتوانند بهتر با آنها ارتباط برقرار کنند.
از ویژگی‌های دولت هوشمند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مدل بلوغ دولت هوشمند
موسسه آی‌دی‌سی، مدل 4 مرحله‌ای برای بلوغ دولت هوشمند ارائه نموده است که مرحله اول آن در دسترس بودن اطلاعات، مرحله دوم، اطلاعات معنادار، مرحله سوم کنش هدفمند و مرحله چهارم دولت هوشمند می‌باشد که ویژگی‌های هر مرحله را از نظر سه بعد مشارکت شهروندان، شفافیت اطلاعات و همکاری جهت ارائه خدمات به شهروندان در این مدل مشخص کرده است.
پنجره ملی خدمات دولت هوشمند
از تعاریف ملموسی که در رابطه با دولت هوشمند در ایران مطرح شده است، می‌توان حذف تصمیمات انسانی و ارائه خدمات مبتنی بر داده‌ها را عنوان کرد. برای رسیدن به دولت هوشمند باید پایگاه‌های داده دستگاه‌ها به هم متصل شوند و به‌جای اینکه روزها، هفته‌ها و حتی ماه‌ها وقت مردم تلف شود، تصمیمات به‌سرعت بر مبنای اطلاعات واقعی گرفته و خدمات ارائه شوند. با توجه به تجربه راه‌اندازی خدمت هوشمند احراز هویت آنلاین در گذشته، شاه‌بیت دولت هوشمند ارائه خدمات مبتنی بر داده‌ها است و مداخلات انسانی باید به حداقل برسد و با افزایش کیفیت خدمات ارائه شده در هر ساعت از شبانه روز مردم شرایط دسترسی آسان را داشته باشند.
سؤالی که مطرح است این است که چرا اجرای مناسب دولت هوشمند در ایران طبق برنامه‌ریزی‌ها پیش نرفته است. از دلایل کندی توسعه دولت هوشمند می توانیم به نبود ساختار سازمانی مناسب، عدم آمادگی سازمان‌ها، کمبود نیروی انسانی متخصص، قرار نگرفتن در اولویت مدیران دستگاه‌ها، نگاه سنتی و مقاومت‌های موجود و عدم تعامل دستگاه‌ها برای ارائه داده‌ها به یکدیگر اشاره کنیم.
از اقدامات مهمی که وزیر فناوری اطلاعات برای تسریع در اجرای دولت هوشمند به آن پرداخته است، راه‌اندازی پنجره ملی خدمات دولت هوشمند است. بر اساس قانون بودجه سال 1401، تمام دستگاه‌های اجرایی باید پنجره واحد خدمات خود را تا شهریور 1401راه‌اندازی کرده و در حال ارائه یک‌سوم خدمات خود در این پنجره واحد باشند.
در مقاله دولت هوشمند به تفصیل به این موضوع پرداخته ایم. برای آشنایی با عناوین مبانی استقرار و توسعه دولت هوشمند، اتصال دستگاه‌ها به پنجره ملی خدمات دولت هوشمند و ... به سایت سیتاد مراجعه نمایید.
دولت هوشمند، عدالت و اعتماد
دولت هوشمند و مردم با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌توانند به نحو مؤثرتری با همکاری با یکدیگر عمل کنند و دولت‌ها مشکلات را به طور مؤثرتر از میان برداشته و به ایجاد رفاه و آسایش بپردازند. فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند به عنوان ابزاری کارآمد در توانمندسازی دولت هوشمند محسوب شود و دولت‌ها با استفاده از این ابزار می‌توانند با شفافیت فعالیت نمایند که این امر خود مسئولیت پذیری و قدرت پاسخگویی آنها را افزایش داده و در نهایت باعث ایجاد عدالت، اعتماد، کارایی و اثربخشی دولت‌ها خواهد شد.
اداره دولت هوشمند به شدت تحت تأثیر ابعاد گوناگون عدالت و اعتماد اجتماعی قرار می‌گیرد. دولت هوشمند از طریق اثرگذاری بر نهادهای اولیه جامعه, تأثیر شگرفی بر مراتب توانمندی عمومی بر جای می‌گذارد؛ ضمن اینکه با توسعه فناوری اطلاعات, ارتباطات از راه دور, جایگزین تعاملات رودررو می‌شود و مبانی شکل‌گیری احساس اعتماد در انسان و جامعه انسانی دچار تحولاتی اساسی می‌گردد. با توسعه فناوری جدید, امکان اعتماد از راه دور فراهم شده, فاصله دولت‌ها و ملت‌ها نیز کاهش می‌یابد.
اصلی‌ترین ابزار برای تحقق عدالت اجتماعی در کشور، هوشمند سازی می‌باشد. حال اگر بخواهیم عدالت اقتصادی، اجتماعی و صرفه‌جویی و شفافیت را برقرار و محقق کرده و همچنین با فساد مبارزه کنیم، باید جدی‌تر به دنبال تحقق دولت هوشمند باشیم.
