اخوّت، مصدر «أخ» و به معنای برادری، دوستی و مصاحبت آمده است. معنای اصلی و حقیقی «أخ»، شریک در ولادت یا شیرخوارگی است که برادر نَسَبی و رضاعی را شامل می‌شود و در دیگر مفاهیم مانند هم قبیلگی، مشارکت در کار و صنعت، دین و دوستی، به صورت استعاره و مجاز به کار رفته است.نهاد قوام بخش اُخوَت، یکی از ابتدایی‌ترین و بنیادین‌ترین ابتکارات رسول الله (ص) به منظور نفی تبعیض و ایجاد مساوات در جامعه نوپای اسلامی بود. این نهاد به‌عنوان رابطی مؤثر، روابط بین مسلمانان را تقویت کرده و به ایجاد روحیه همیاری و همدلی میان آنها کمک شایانی نمود. با توجه به چالش‌های موجود در جوامع امروز، به‌ویژه در مناطق محروم، می‌توان از این نهاد ارزشمند به‌عنوان الگویی برای ساخت پیمان‌های پشتیبانی بین خانواده‌ها، مدارس و مساجد استفاده کرد؛ هدف از این پیشنهاد، پیشرفت و توسعه مردم‌پایه در این مناطق است.
نهاد اُخوَت در تاریخ صدر اسلام به‌عنوان یک نظام نوین اجتماعی و فرهنگی مطرح شد که به‌منظور از بین بردن پیشینه‌های نژادی و قبیله‌ای شکل گرفت. این نهاد در ابتدا با اتحاد میان مهاجران و انصار آغاز شد و به معنای ایجاد اخوت و دوستی عمیق میان مسلمانان تعریف گردید.
از مهم‌ترین دغدغه‌های پیامبر(ص) چگونگی برقراری عدالت اجتماعی در میان همه مردم بوده است و لازمه پدیدار گشتن چنین عدالتی، از یک سو برافتادن تضادهای طبقاتی و از دیگر سو، ایجاد پیوندهای قرابت میان آحاد مردمان بوده است. به همین سبب پیامبر(ص) پیوند برادری دینی را به عنوان راهکاری عملی برای شکل‌گیری برادری و برابری میان همه انسان‌ها برقرار ساخته است.از بین بردن کینه‌ها و دشمنی‌ها، زدودن غربت و تنهایی مهاجران و جایگزین کردن پیوند ایمانی به جای پیوندهای قومی و نژادی نیز از جمله اهداف عقد اخوت شمرده شده است.
تا پیش از نزول آیه دهم از سوره حجرات، گمان می‌شد که ایجاد پیوند برادری میان مسلمانان، تنها کاری هوشمندانه و خردمندانه از سوی شخص پیامبر(ص) در مقام یک رهبر دینی و سیاسی با هدف بنیان نهادن جامعه‌ای اسلامی و فراهم آوردن پشتوانه معنوی برای آن بوده است، اما با نزول این آیه معلوم شد که این پیوند افزون بر یک شیوه سیاسی برای ایجاد وحدت و یکپارچگی بین امت اسلام، بخشی از آیین اجتماعی اسلام است که خداوند متعال تشریع کرده است.
متأسفانه این طرح جالب و کار آمد، بعد از رحلت پیامبر خدا علیهم السلام جایگاه خود را در میان مسلمانان تا حد زیادی از دست داد؛ ولی مروری بر روش زنگانی معصومین علیهم السلام نشان می دهد که ایشان همواره در صدد بودند تا جامعه ای مطلوب را بر پایه اخوت و برادری بنا نمایند. امام حسن مجتبی علیه السلام خطاب به مردی که ادعا می کرد شعیه علی علیه السلام است فرمود: «ای بنده خدا! تو از شیعیان علی نیستی، بلکه از دوستان اویی، شیعه علی... کسانی هستند که برادرانشان را بر خود ترجیح می دهند هر چند تنگدست باشند؛. .. و کسانی هستند که در احترام به برادران مؤمن خود به علی علیه السلام اقتدا می کنند.»
در دنیای امروز، گاهی رفتارهایی را در جامعه می‌بینیم که ریشه در نفع‌طلبی فردی یا قومیت‌گرایی دارند. در این شرایط، بسیاری از افراد تنها به دنبال سود شخصی خود هستند و این موضوع می‌تواند به آسیب‌های جدی برای جامعه منجر شود. برای درک بهتر این پدیده، بهتر است نگاهی به ریشه‌های آن داشته باشیم. به نظر می‌رسد که این رفتارها نه تنها نتیجه جاهلیت و عدم آگاهی است، بلکه گاهی ناشی از تقلید کورکورانه از فرهنگ و مادی‌گرایی غربی نیز می‌شود.
اما فرهنگ ناب اسلامی، نسبت به این مسائل رویکردی متفاوت دارد و برقراری روابط برادرانه میان مؤمنان را به عنوان یک حق برمی‌شمارد. امام صادق (علیه‌السلام) در پاسخ به ابو مأمون حارثی که از حقوق مؤمن می‌پرسید، فرمودند: «از جمله حقوق مؤمن، دوستی قلبی، مشارکت و تقسیم مال، سرپرستی از خانواده‌اش در زمان غیبت او و یاری‌گری در برابر ستمگران است.»
اگر جامعه بر اساس این اصول زیبا و سنت «پیمان برادری» شکل گیرد، می‌توانیم شاهد تحولی بزرگ در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی باشیم. این نوع همبستگی اجتماعی نه‌تنها باعث گردش بهتر منابع اقتصادی می‌شود، بلکه می‌تواند به کاهش فقر و ایجاد روابط سالم بین افراد فقیر و غنی نیز کمک کند. در چنین اجتماعی، احترام، همدردی، درک متقابل و کمک به یکدیگر ارزش‌های کلیدی خواهند بود.
این رویکرد به ما یادآوری می‌کند که برای ایستادگی در برابر قدرت‌ها و جوامع دنیاپرست و ظالم، نیازی به زمان طولانی و سختی‌های زیاد نیست؛ بلکه با ایجاد همبستگی و همکاری میان اعضای جامعه، می‌توانیم به سرعت بهبود وضعیت موجود را تجربه کنیم.
تجربه نهاد اُخوَت در صدر اسلام موجب شد تا مسلمانان بتوانند با وجود تنوع‌های فرهنگی و زبانی، در کنار یکدیگر زندگی کنند و به اهداف مشترک خود دست یابند. این نهاد در پاسخ به نیازهای اجتماعی و اقتصادی مسلمانان مؤثر واقع شد و به تقویت پیوندهای اجتماعی آنها کمک کرد.
برای پیاده‌سازی نهاد اُخوَت، ابتدا باید اصول کلی آن مشخص شود:
برگزاری جلسات منظم و دوره‌های آموزشی می‌تواند به تسهیل روند ایجاد پیمان‌های اخوت کمک کند. این جلسات باید به‌منظور تبادل نظر، بررسی مسائل اجتماعی و اقتصادی و ایجاد آگاهی نسبت به نیازهای منطقه برگزار شوند.
در راستای ایجاد نهاد اُخوَت، تأسیس شبکه‌های حمایتی بین خانواده‌ها، مدارس و مساجد بسیار ضروری است. این شبکه‌ها باید توانایی شناسایی نیازها و مشکلات مناطق محروم را داشته باشند و با همکاری یکدیگر به ارائه راه‌حل‌هایی مؤثر بپردازند.
امروزه با وجود فناوری‌های نوین، ایجاد بسترهای ارتباطی برای توسعه نهاد اُخوَت راحت‌تر از گذشته است. شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های آنلاین می‌توانند به ایجاد ارتباطات قوی‌تر و تسهیل در تبادل اطلاعات کمک کنند.
آگاهی بخشی به اقشار مختلف جامعه در مورد اهمیت نهاد اُخوَت و تأثیر آن بر روند توسعه اجتماعی و اقتصادی بسیار اساسی است. این آگاهی‌بخشی می‌تواند از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی انجام شود.
مدارس می‌توانند به‌عنوان مراکز آموزشی برای ترویج فرهنگ اُخوَت عمل کنند. با ایجاد برنامه‌های گروهی و اجرای پروژه‌های مشترک، می‌توان به دانش‌آموزان مفهوم همکاری و همیاری را آموزش داد.
مساجد به‌عنوان مراکز معنوی و اجتماعی، می‌توانند در شکیل‌دهی نهاد اُخوَت نقش محوری داشته باشند. با برگزاری جلسات مشاوره و کمک به نیازمندان در جامعه، می‌توان این نهاد را به‌عنوان نهادی کارآمد و مؤثر پیش برد.
توسعه نهاد اُخوَت در خانواده‌ها می‌تواند به ایجاد یک جامعه متعهد و مسئول منجر شود. خانواده‌ها باید به اهمیت همیاری و تضامن در بین اعضای خود توجه کنند و روحیه همکاری را در فرزندان خود تقویت نمایند.
نهاد اُخوَت به‌عنوان یک ابداع انقلابی در تاریخ اسلام که به ایجاد همدلی و اتحاد در جامعه اسلامی صدر اسلام کمک کرد اکنون نیز می‌تواند الگویی برای مقابله با بحران‌های اجتماعی امروز باشد. با استفاده از این نهاد و تطبیق آن با شرایط روز، به‌ویژه در مناطق محروم، می‌توان پیمان‌های قوی بین خانواده‌ها، مدارس و مساجد ایجاد کرد. این امر می‌تواند به پیشرفت و توسعه همه‌جانبه جامعه منجر شود و در نهایت به تحقق عدالت اجتماعی و اقتصادی کمک کند.با گسترش نهاد اُخوَت در ابعاد مختلف زندگی، جامعه‌ای متعادل، همدل و پیشرو را رقم خواهیم زد که می‌تواند به عنوان الگویی برای جوامع دیگر نیز مطرح شود.
