در این نوشتار، قصد داریم برخی از شبهات مطرح شده توسط دکتر سروش درباره اسلام را بررسی کرده و بر اساس اندیشه های استاد شهید مرتضی مطهری به آن ها پاسخ دهیم. اندیشه های شهید مطهری به دلیل عمق فلسفی، تاریخی و دینی، پایه ای محکم برای پاسخگویی به این قبیل شبهات محسوب میشوند . در این نقد، چند مورد از مهم ترین شبهات مطرح شده را بررسی خواهیم کرد و تلاش می کنیم با استناد به آثار استاد مطهری، پاسخ های مستدل و منطقی ارائه دهیم.
یکی از شبهاتی که دکتر سروش مطرح می کند، تضاد میان عقل و وحی است. او معتقد است که در تفکر سنتی اسلامی، وحی بر عقل تقدم دارد و این امر باعث می شود که عقلانیت در مواجهه با گزاره های دینی، جایگاه خود را از دست بدهد.
شهید مطهری در آثار خود، به ویژه در کتاب وحی و نبوت، تأکید می کند که نه تنها میان عقل و وحی تضادی وجود ندارد، بلکه این دو در تکمیل یکدیگرند . او معتقد است که:
1. عقل، معیار تشخیص صحت وحی است: یعنی ما ابتدا باید با عقل، امکان و ضرورت وحی را بپذیریم و سپس به سراغ آموزه های آن برویم.
2. وحی، مکمل عقل است، نه مخالف آن: عقل به تنهایی نمیتواند همه حقایق عالم را کشف کند، بلکه برای راهنمایی در برخی امور، نیازمند وحی است.
3. در صورت تعارض ظاهری میان عقل و نقل (متون دینی)، باید برداشت خود از نقل را اصلاح کنیم: استاد مطهری بر این باور است که اگر فهمی از دین، با بدیهیات عقلی در تعارض باشد، احتمال دارد که در تفسیر خود از دین دچار اشتباه شده باشیم.
پس برخالف دیدگاه دکتر سروش، وحی در تفکر اسلامی به معنای نفی عقل نیست، بلکه خود بر پایه عقل پذیرفته می شود و در مواردی که عقل به تنهایی راهگشا نیست، آن را تکمیل می کند.
یکی دیگر از شبهاتی که دکتر سروش مطرح می کند، این است که اسلام آزادی تفکر را محدود می کند و اجازه نقد اصول دینی را نمی دهد . او معتقد است که در تاریخ اسلام، هرگونه تردید یا پرسش درباره عقاید دینی با سرکوب مواجه شده است.
شهید مطهری در کتاب آزادی انسان و آینده انقلاب اسلامی به طور مفصل درباره آزادی اندیشه و تفکر در اسلام بحث کرده است. او چند نکته مهم را مطرح می کند :
1. اسلام، تفکر و تعقل را واجب می داند : برخالف آنچه دکتر سروش می گوید، در اسلام نه تنها تفکر محدود نشده، بلکه اساساً یکی از مهمترین تکالیف انسان است. قرآن کریم بارها به تفکر، تعقل و تدبر دعوت کرده و حتی کسانی را که بدون اندیشه از عقاید پیروی می کنند، مورد سرزنش قرار داده است(مثالً در آیه ۱۰ سوره زمر: هل یستو ی الذین یعلمون والذین لا یعلمون).
.2 تاریخ اسلام سرشار از مناظرات فکری است: استاد مطهری تأکید می کند که در تاریخ اسلام، بسیاری از اندیشمندان و فیلسوفان اسلامی، بدون ترس از مجازات، در باب مفاهیم دینی به بحث و بررسی پرداخته اند. مناظرات امام صادق (ع) با مخالفان، نمونه ای از این فضای فکری باز در اسلام است.
۳ تفاوت میان آزادی فکر و آزادی توهین: مطهری تأکید دارد که اسلام با آزادی فکر نه تنها مشکلی ندارد، بلکه آن را تشویق می کند . اما اگر آزادی فکر به آزادی برای تخریب و توهین به مقدسات تبدیل شود، این دیگر مقوله ای متفاوت است. هر مکتبی برای حفظ هویت خود، حد و مر زهایی دارد و اسلام نیز از این قاعده مستثنی نیست.
بنابراین، برخلاف ادعای دکتر سروش، اسلام نه تنها مخالف آزادی فکر نیست، بلکه آن را تشویق می کند و تنها با سوءاستفاده از این آزادی برای تخریب عقاید دینی مخالفت دارد.
در این نوشتار، تلاش شد تا دو شبهه اصلی دکتر سروش در مورد اسلام بررسی و پاسخ داده شود. پاسخها بر اساس اندیشه های شهید مرتضی مطهری ارائه گردید، که نه تنها توانایی اسلام برای تطبیق با شرایط جدید را تأکید می کند، بلکه به وضوح نشان می دهد که اسلام دینی عقلانی، پویا و با قابلیت پاسخگویی به تمامی چالشهای انسانی است.
در پایان، می توان گفت که اسلام با تمامی پیچیدگی های دنیای مدرن سازگار است، اما نیازمند فهم درست و اجتهادی است که بتواند به درستی با تحولات روز پاسخ دهد. شهید مطهری با دیدگاه های عمیق خود، روشن می کند که در تمامی زمینه ها، اسلام همواره می تواند راه حل های صحیح و مؤثری ارائه دهد.
