عنوان انگلیسی:
Is a U.S.-Iran Nuclear Deal Coming Soon
نویسنده: طارق نیازی Tarique Niazi
منبع: Foreign Policy In Focus
دور دوم مذاکرات ایران و ایالات متحده در تاریخ ۱۹ آوریل در ایتالیا با موفقیت پایان یافت. این گفتوگوها در سفارت عمان در رم برگزار شد و مدت آن دو برابر گفتوگوهای پیشین در عمان در تاریخ ۱۲ آوریل بود. مهمتر از همه، ایران و آمریکا توافق کردند که دور سوم مذاکرات در تاریخ ۲۶ آوریل برگزار شود. پیش از این نشست، کارشناسان دو کشور در خصوص کاهش تنشهای هستهای، غنیسازی اورانیوم، سازوکارهای راستیآزمایی و لغو تحریمهای اقتصادی رایزنی خواهند کرد.
وزارت خارجه عمان در بیانیهای اعلام کرد که دو طرف بر سر این مسئله توافق کردهاند که ایران «کاملاً عاری از سلاحهای هستهای و تحریم باشد، در حالی که توانایی خود را برای توسعه انرژی هستهای صلحآمیز حفظ کند.»
این دور از مذاکرات در حالی برگزار شد که فضای پیش از آن با لفاظیهای تند دو طرف همراه بود. رهبر عالی ایران امید به موفقیت مذاکرات را کاهش داد، در حالی که استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ، خواستار «برچیدن» برنامه هستهای ایران شد، برنامهای که ایران آن را خط قرمز خود میداند.
با این حال مذاکرات به بنبست نرسیدند. اتخاذ مواضع حداکثری در آغاز مذاکرات، امری رایج است تا طرفین بتوانند حمایت پایگاههای خود را جلب کنند.
دور نخست مذاکرات ایران و آمریکا در تاریخ ۱۲ آوریل در مسقط عمان، در حالی برگزار شد که بسیاری نسبت به وقوع آن تردید داشتند. سید بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، از هیئتهای ایرانی و آمریکایی در اقامتگاه شخصیاش با رسم مهماننوازی عربی پذیرایی کرد. هیئتها در اتاقهای جداگانه در خانه وزیر نشسته و در چهار دور مذاکره کردند. البوسعیدی در نقش میانجی، پیامها را میان طرفین منتقل میکرد، گفتوگوهایی که دو ساعت و نیم به طول انجامید.
در زمینه روابط ایران و آمریکا، این مدتزمان ارتباط بسیار معنادار است. دو کشوری که روابط تیرهای دارند، اگر اشتراکاتی نیابند، چنین طولانی با هم گفتوگو نمیکنند. همچنین، توافق شد که مکاتبات کتبی باشد تا نیت و اهداف طرفین به روشنی منتقل شود. برای اجتناب از سوءتفاهمهای ترجمهای، هر دو طرف پذیرفتند که به زبان انگلیسی گفتوگو و مکاتبه کنند.
در پایان مذاکرات، میزبانان خوشحال بودند، هیئتها با لبخند جلسه را ترک کردند و تهران و واشنگتن با عباراتی چون «مثبت» و «سازنده» از آن یاد کردند. همچنین، توافق بر برگزاری دور دوم مذاکرات نشانهای دیگر از پیشرفت بود.
مهمترین اتفاق این بود که عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران و رئیس هیئت ایرانی، با استیو ویتکاف، رئیس هیئت آمریکایی دست داد؛ حرکتی که تابویی ۵۰ ساله را شکست. ویتکاف که تنها چند هفته از انتصابش میگذرد، از روسیه به عمان آمده بود، جایی که با پوتین دیدار کرده بود. عراقچی نیز روز شنبه به عمان رسید.
وندی شرمن، معاون پیشین وزارت خارجه آمریکا که در مذاکرات قبلی با عراقچی همکلام بود، او را مذاکرهکنندهای باهوش و سرسخت توصیف کرد.
محتوای مذاکرات نخست هنوز فاش نشده، اما گزارشها حاکی از آن است که طرفین مواضع خود را بیان کردهاند. آمریکا بر کاهش تنشهای هستهای تأکید کرده و ایران خواستار لغو تحریمها شده است. تهران تأیید کرد که مواضع رسمی دو دولت در خصوص برنامه هستهای و تحریمها با یکدیگر تبادل شدهاند.
این مواضع یادآور برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال ۲۰۱۵ هستند؛ توافقی که در ازای محدودیتهای هستهای، تحریمها را کاهش داد. برجام به تدریج به اهداف خود نزدیک میشد: برنامه هستهای ایران شفاف شده بود و تحریمها نیز به سرعت در حال رفع بودند.
ویژگی منحصربهفرد برجام امضاکنندگان آن بودند: ایران، اتحادیه اروپا و اعضای گروه ۱+۵ (بریتانیا، چین، فرانسه، آلمان، روسیه و آمریکا). همچنین، شورای امنیت، دبیرکل سازمان ملل، آژانس بینالمللی انرژی اتمی و نهادهای بینالمللی دیگر در اجرای آن نقش مستقیم داشتند.
این پشتوانه ژئوپلیتیکی اجرای برجام را تا سال ۲۰۱۸ روان ساخت، تا آنکه ترامپ از توافق خارج شد. پس از آن، دیگر امضاکنندگان نتوانستند نه تحریمها را لغو کنند و نه ایران را به تعهدات هستهای بازگردانند. ایران تلاش کرد توافق را نجات دهد، اما در نهایت از تعهداتش عقب نشست و برجام از بین رفت.
ترامپ مهلتی دو ماهه برای دستیابی به توافق جدید تعیین کرده، اما مشخص نیست این توافق دقیقاً چه محتوایی دارد. دستیابی به توافقی «قویتر» تا اواسط ژوئن، همانگونه که ترامپ وعده داده، دور از ذهن است. عجله تنها از سوی آمریکا نیست؛ ایران نیز مایل است هرچه سریعتر مذاکرات را به پایان برساند.
عراقچی به تلویزیون ایران گفت: «نه ما و نه طرف مقابل علاقهای به مذاکرات بیحاصل، یا گفتوگو برای گفتوگو، اتلاف وقت و روندهای فرسایشی نداریم.» او افزود که آمریکاییها نیز خواهان توافقی فوری هستند، «اما این کار آسان نخواهد بود.»
با توجه به زمان محدود، احتمال دارد چارچوب اصلی برجام مجدداً مورد استفاده قرار گیرد. یکی از مقامات ارشد دولت آمریکا گفت: «ایران مشتاق است که به چیزی شبیه به برجام بازگردد.»
اما نقطهٔ چالشبرانگیز همچنان برنامه هستهای ایران است. این موضوع در مرکز مذاکرات باقی مانده است. ایران مصمم است که از فناوری هستهای برای کشاورزی، انرژی، صنعت و پزشکی استفاده کند. ایران میگوید پیمان عدم اشاعه تسلیحات هستهای حق استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای را برایش محفوظ میدارد.
دولت ترامپ میخواهد مانع دستیابی ایران به سلاح هستهای شود. با این حال، هنوز امکان استفاده صلحآمیز تحت نظارت سازمان ملل، همانند برجام، وجود دارد. ایران احتمالاً این موضع را میپذیرد.
اقتصاد ایران که زیر فشار تحریمهای تنبیهی به زانو درآمده، نیاز دارد که از حاشیه خارج شود. ایران و مردمش حق دارند در کشوری عادی زندگی کنند. ترامپ حتی فراتر رفته و گفته است: «میخواهم ایران کشوری شاد، بزرگ و فوقالعاده باشد، اما نباید سلاح هستهای داشته باشد.»
ایران همواره این شرط را برای لغو تحریمها پذیرفته است و رئیسجمهور مسعود پزشکیان نیز به نظر میرسد مصمم است توافق را نهایی کند.
آنان که رهبری منتخب ایران را صرفاً تشریفاتی میدانند و معتقدند قدرت واقعی در دست رهبران دینی است، بهتر است بار دیگر بیاندیشند. تندروهایی که از محافظهکاری مذهبی پیروی میکنند، معتقدند این گفتوگوها صرفاً ترفندی برای خلع سلاح ایران است. اما رهبری اصلاحطلبِ رئیسجمهور پزشکیان ــ که سعید جلیلی، مذاکرهکننده پیشین هستهای و چهرهای اصولگرا را شکست داد ــ بر مسیر دیگری پافشاری میکند.
