گاز کلر گازی است که آن را یک شیمیدان سوئدی به نام شئل از اثر اسید کلریدریک HCl بر بی اکسید منگنزMnO2 کشف کرد. کلر، گازی است به رنگ مغز پسته ای یعنی زرد مایل به سبز و دارای بوی تند و نامطبوع و محرک و به علت سمی بودن تنفس آن خطرناک می باشد و اولین گاز سمی است که در جنگ مصرف شد. هرگاه گاز کلر به صورت مایع در بیاید به رنگ زرد خواهد بود و دریک لیتر آب ۱۰ درجه سانتی گراد می تواند ۳/۱ لیتر گاز کلر حل شود و اگر درجه حرارت آب به ۲۰ درجه سانتی گراد برسد در یک لیتر آن ۲/۲۶ لیتر گاز کلر قابل حل است.
گاز کلر
به طور کلی می توان گفت گاز کلر بسیار سمی می باشد و اگر هوای آلوده به گاز کلر مدتی تنفس شود باعث مرگ خواهد شد و هرگاه بخواهید اثر یک گاز سمی را بر روی یک موجود زنده بررسی کنید باید دو عامل را در نظر بگیرید:
۱-غلظت گاز (C) که عبارت است از مقدار گرمی از گاز سمی موجود در یک مترمکعب هوا.
۲-مدت اثر گاز سمی (t) که عبارت است از مدت اثر گاز سمی بر حسب دقیقه.
هرگاه مقدار دو عامل گفته شده یعنی مقدار C و t را در هم ضرب کنیم حاصل ضرب به دست آمده را توانایی کشندگی گاز سمی می گویند و برای هر گاز معینی اگر حاصل ضرب این دو از حد معینی بگذرد مسمومیت به وجود آمده موجب مرگ خواهد شد به طوریکه ثابت شده است توانایی کشندگی گاز کلر تقریباً برابر ۷۵۰۰ می باشد، پس در مورد توانایی کشندگی کلر می توان نوشت:
C.t=7500
اگر هوایی که یکدهم درصد وزن آن گاز کلر باشد و شش دقیقه تنفس شود باعث مرگ خواهد شد یکی از گازهای سمی دیگری که همه با آن آشنایی دارند گاز مونوکسید کربن CO است که سمیت آن تقریباً ۱۰ برابر از گاز کلر کمتر است، اگر هوایی که ۰/۱ % وزن آن گاز مونوکسید کربن باشد به مدت یک ساعت تنفس شود باعث مرگ خواهد شد به همین دلیل در مورد توانایی کشندگی مونوکسید کربن می‌توان نوشت: ۷۰۰۰=C.t
لازم است که از یک ترکیب کلردار سمی و خطرناک به نام فسژن که فرمول آن COCl2 می‌باشد هم صحبت کنیم اگر کلروفرم را دور از نور و هوا نگهداری نکنند به سرعت اکسید شده و طبق فرمول زیر:
CHCl3 + O2 → COCl2 + 2HCl
تولید فسژن می‌نماید. توانایی کشندگی فسژن برابر ششصد است یعنی اگر هوایی فقط ۰/۱% وزن آن فسژن باشد به مدت ۴۵ ثانیه تنفس شود باعث مرگ خواهد شد همچنین مقدار توانایی کشندگی یک گاز سمی یک مقدار ثابت و دقیق نبوده بلکه یک مقدار تقریبی می باشد برای اینکه علاوه از تفاوت مقاومت افراد مختلف در مقابل گازهای سمی، اگر غلظت گاز سمی در هوا خیلی کم و از طرف دیگر مقدار t خیلی زیاد باشد ممکن است مقدار C*t از توانایی کشندگی گاز هم زیادتر شود ولی مرگ اتفاق نیافتد.
گاز کلر در ۱- درجه سانتی گراد ذوب و در ۴۴- درجه سانتی گراد می‌جوشد و چگالی آن نسبت به هوا برابر ۲/۴۶۷ می باشد و یک لیتر آن ۳/۲۱۴ گرم وزن دارد و جرم اتمی آن ۳۵/۴۶ و جرم مولکولی آن برابر ۷۰/۹۲ می باشد. کلر در آب حل می شود و محلول حاصل از آن را آب کلر می گویند همچنین برای تهیه گاز کلر در آزمایشگاه می‌توان از اکسیداسیون اسید کلریدریک توسط دی اکسید منگنز در حرارت استفاده کرد.
کلر، عنصر شیمیایی با عدد اتمی ۱۷ و نشان Cl می‌باشد . هالوژن است و در جدول تناوبی در گروه IV قرار دارد. گاز کلر دو و نیم مرتبه از هوا سنگین‌تر، دارای بوی بسیار بد و خفه کننده و بسیار سمی است. این عنصر، عاملی اسید کننده، سفیدکننده و گندزدا می‌باشد. کلر، به‌عنوان بخشی از نمک‌های طعام و ترکیبات دیگر به مقدار زیادی در طبیعت و لزوما در بیشتر جانداران وجود دارد.
موارد مصرف گاز کلر
یکی دیگر از موارد مصرف گاز کلر به دلیل ماهیت سمی آن، در مقاصد نظامی و به عنوان سلاح شیمیایی است. گاز کلر به عنوان یک سلاح شیمیایی جزء عوامل خفه‌کننده می‌باشد
