مجری ساختمان را ماده 10 آیین‌نامه اجرایی ماده 33 قانون نظام مهندسی، فردی حقیقی یا حقوقی تعریف کرده است که دارای پروانه اشتغال به کار از وزارت راه و شهرسازی (مسکن و شهرسازی) در زمینه اجرای ساختمان بوده و در قالب یک قرارداد همسان با مالک ساختمان، اجرای موضوع قرارداد را بر عهده می‌گیرد.
در ادامه شرح کرده است که عملیات اجرایی ساختمان باید توسط مهندس مجریان ساختمان که دارای صلاحیت اجرا ساختمان هستند انجام شود که این صلاحیت سنجی توسط آزمون نظارت و اجرا سازمان نظام مهندسی انجام می شود.
مجری نماینده فنی کارفرما در اجرای ساختمان بتنی یا فولادی بوده و پاسخگوی تمامی مراحل اجرا کار به ناظر یا ناظران و دیگر مراجع کنترل کننده می باشد. کلیه عملیات اجرایی ساختمان باید توسط اشخاص حقیقی و دفاتر مهندسی به عنوان مجری طبق دستورالعمل‌های وزارت راه و شهرسازی و سازمان نظام مهندسی ساختمان انجام گیرد. مجری ساختمان موظف است در اجرا عملیات ساختمان ضوابط مربوط به مقررات ملی ساختمان، ضوابط و مقررات شهرسازی و نقشه های مصوب مرجع صدور پروانه را رعایت و طبق آن اقدام به اجرا ساختمان نماید. همچنین مسئولیت کنترل صحت انجام کلیه عملیات اجرای ساختمان را برعهده دارد.
مجری موظف است برنامه زمان بندی کارهای اجرایی را به اطلاع ناظر یا ناظران پروژه رسانده و کلیه عملیات های اجرایی خصوصا قسمت‌هایی از ساختمان که پوشیده خواهد شد را با هماهنگی ناظر اجرا کرده و شرایط نظارت برای ناظر یا ناظرین ساختمان را فراهم کند.
در این مقاله وظایف و مسئولیت هایی که یک مجری برعهده دارد را بررسی می‌کنیم و چالش‌هایی که یک مجری در ساخت و ساز شهری متحمل می‌شود را شرح می‌دهیم.
مطابق با ماده 6 دستورالعمل نحوه فعالیت سازندگان مسکن و ساختمان، تمام مسئولیت‌های اجرا ساختمان به‌نحوی‌که در آیین‌نامه اجرایی، قانون نظام‌مهندسی و کنترل ساختمان و شیوه‌نامه‌های آن ذکرشده بر عهده سازندگان حقیقی و حقوقی می‌باشد . مجریان ساختمانی توجه داشته باشند که باید به مرجع صدور پروانه،کارفرما، مراجع کنترل ساختمان، دستگاه نظارت و ناظران پاسخگو باشند.
مطابق با ماده 6 دستورالعمل نحوه فعالیت سازندگان مسکن و ساختمان، تمام مسئولیت‌های اجرا ساختمان به‌نحوی‌که در آیین‌نامه اجرایی، قانون نظام‌مهندسی و کنترل ساختمان و شیوه‌نامه‌های آن ذکرشده بر عهده سازندگان حقیقی و حقوقی می‌باشد . مجریان ساختمانی توجه داشته باشند که باید به مرجع صدور پروانه،کارفرما، مراجع کنترل ساختمان، دستگاه نظارت و ناظران پاسخگو باشند.
به صورت کلی اگر بخواهیم شرح وظایفی را برای مجریان ترتیب دهیم، می‌توان وظایف مجریان ساختمان را به دو بخش کلی تقسیم کرد.
الف ) وظایف عمومی یا (قانونی):
این دسته از مسئولیت توسط قوانین جاری نظام جمهوری اسلامی ایران در بخش ساخت و ساز شهری بر عهده مهندس مجری ساختمان گذاشته شده و به همین دلیل به این گروه از وظایف، وظایف قانونی یا عمومی گفته می‌شود. بر اساس مبحث دوم مقررات ملی و نیز شرایط عمومی پیمان مجری صاحب صلاحیت وظایف زیر را بر عهده دارد
1) برنامه‌ریزی اجرایی مراحل مختلف اجرا و اعلام و ابلاغ آن به ناظران و مالک پروژه
2) پایش نقشه‌ها اعم از انطباق نقشه‌ها با مشخصات مندرج در پروانه ، ضوابط شهرسازی و مقررات ملی، قبل از اجرای ساختمان
3) رعایت اصول ایمنی در کارگاه توسط اشخاص دخیل در اجرا و نیز رعایت ایمنی کلی کارگاه
4) هماهنگی با ناظران و صاحبکاران در اجرا بر اساس قوانین و مشخصات فنی در هر مرحله از کار
5) تهیه و امضا سه سری نقشه کامل چون ساخت در پایان کار و دریافت تأییدیه ناظران مربوطه
6) استفاده از مهندسان ، پیمانکاران، تکنسین ها و معماران تجربی که صلاحیت کافی را دارا هستند.
7) کنترل مراحل اجرایی ساختمان بر اساس نقشه‌های مصوب و پروانه و ضوابط شهرسازی
8) خرید و استفاده از مصالح استاندارد تایید شده مراجع ذیصلاح
9) انعقاد قرارداد با اکیپ‌های تایید شده و دارای صلاحیت کار در اجرا
10) اجرا موضوع قرارداد منطبق با اصول مهندسی و کیفیت مناسب و دارای استاندارد و همچنین استفاده از مصالح مرغوب در حد استانداردهای اعلام‌شده در مقررات
11) رعایت شرایط خصوصی قرارداد و مشخصات مندرج در پروانه و نقشه‌های مصوب مرجع صدور پروانه
12) رعایت کلیه قوانین حاکم در ساخت‌وساز شهری اعم از مقررات ملی، بخشنامه های قانونی صادره از مراجع ذیربط
ب ) وظایف قراردادی (شرایط خصوصی)
یکی دیگر از عواملی که باعث ایجاد مسئولیت و تعهد برای مجری صاحب صلاحیت می شود، قرارداد منعقدشده بین مالک یا صاحبکار و مجری ساختمان می‌باشد که در اینجا این حوزه مسئولیت مجری را به عنوان وظایف قراردادی تعریف می‌کنیم. همان‌طور که گفته شد مجری ذیصلاح در قالب قراردادهای همسان با مالک وارد اجرای ساختمان می‌شود.
ابتدا باید بدانیم که دقیقا منظور از قراردادهای همسان چیست؟ قراردادهای همسان قراردادهایی هستند که دارای یک قالب یکسان بوده و توسط سازمان استان تهیه و تدوین‌شده و توسط طرفین قرارداد در دفترخانه استاد رسمی ثبت‌شده و به سازمان نظام مهندسی استان و مرجع صدور پروانه ارائه می‌شود.
در مبحث دوم مقررات ملی وظابف مجریان صاحب صلاحیت را به صورت کامل تشریح کرده است که در ادامه با ذکر دقیق شماره بند این موارد عنوان می‌گردد:
۱-۷- وظایف و مسئولیت های مجریان ساختمان به شرح زیر می باشد:
۱-۱-۷-مطالعه و بررسی مشخصات مندرج در پروانه ساختمان، نقشه های اجرایی و مشخصات فنی ساختمان قبل از شروع عملیات اجرایی و اعلام اشکالات و مغایرت های احتمالی بین پروانه ساختمان و نقشه ها یا نقشه ها با یکدیگر یا بین نقشه ها و مشخصات فنی و یا وجود نقص در آنها به طراح یا طراحان آن. در صورتی که این موارد منجر به تغییراتی در طراحی ساختمان گردد مراتب باید به صاحبکار نیز اعلام شود.
۲-۱-۷-ارایه برنامه زمانبندی کلی و تفصیلی کارهای اجرایی ساختمان از آغاز تا پایان کار و همچنین اعلام توقف و شروع مجدد آن به صاحبکار و ناظر هماهنگ کننده و فراهم نمودن شرایط نظارت بر عملیات اجرایی ساختمان برای آنها به ویژه قسمت هایی از ساختمان که پوشیده خواهند شد و ایجاد هماهنگی در چارچوب وظایف تعیین شده برای ناظر هماهنگ کننده و سایر ناظران.
۳-۱-۷- رعایت اصول ایمنی و حفاظت کارگاه و ساختمانهای پیرامون آن و همچنین رعایت مسائل زیست محیطی کارگاه.
۴-۱-۷- صحت انجام تمامی عملیات اجرایی ساختمان، رعایت مقررات ملی ساختمان، رعایت ضوابط و مقررات شهرسازی، اجرای محتوای مندرج در پروانه ساختمان و نقشه های مصوب.
۵-۱-۷- اخذ موافقت و تأیید کتبی صاحب کار، ناظر مربوط و ناظر هماهنگ کننده در هر گونه تغییراتی در برنامه تفصیلی اجرایی کار و اخذ موافقت و تأیید کتبی صاحب کار و طراح مربوط و مسئول دفتر طراحی در هرگونه تغییراتی در نقشه ها یا مشخصات فنی و مقررات ملی ساختمان مربوط به کار دردست اجرا.
۶-۱-۷- استفاده از مهندسان و کاردان های فنی رشته های مختلف ساختمان و معماران تجربی دارای پروانه اشتغال و کارگران، استادکاران و همچنین عوامل فنی ماهردارای پروانه مهارت فنی .
۷-۱-۷- امضا « شرایط عمومی قرارداد به شرح مندرج در فصل هشتم این مجموعه شیوه نامه» که جزو لاینفک قرارداد منعقده بین صاحبکار و مجری بوده و باید به امضای طرفین رسیده باشد.
۸-۱-۷- تهیه و امضای سه سری نقشه کامل کار اجرا شده ساختمان (چون ساخت) و یک لوح فشرده از نقشه های معماری، سازه، تأسیسات مکانیکی و تأسیسات برقی و اخذ تاییدیـه لازم از ناظران حقیقی ذیربط یا ناظرحقوقی.
۹-۱-۷- جبران خسارات ناشی از عملکرد خود به صاحب کار یا اشخاص دیگر پس از تأیید مراجع دارای صلاحیت .
۱۰-۱-۷- رعایت شرایط خصوصی قرارداد و مشخصات مندرج در پروانه ساختمان و نقشه های مصـوب و ضوابط و مقررات شهرسازی در اجرای کار.
۱۱-۱-۷- رعایت مقررات ملی ساختمان و شیوه نامه ها و بخشنامه های قانونی صادره از سوی وزارت مسکن و شهرسازی.
۱۲-۱-۷-اجرای موضوع قرارداد منطبق با اصول مهندسی و کیفیت مناسب و استفاده از مصالح مرغوب در حد استانداردهای اعلام شده توسط موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ، که مراحل مختلف آن مورد تایید ناظران ذیربط حسب رشته آنان باشد و اخذ تاییدیه های مربوط به کنترل ساختمان در پایان هر مرحله از عملیات اجرایی از ناظران ذیربط.
۱۳-۱-۷-تکمیل دفترچه اطلاعات ساختمان منضم به شناسنامه فنی و ملکی ساختمان و اخذ تاییدیه های لازم از ناظران ذیربط جهت صدور شناسنامه مذکور به شرح فصل ششم این مجموعه شیوه نامه.
۱۴-۱-۷- تحویل تمامی مدارک و مستندات فنی و ملکی ساختمان به صاحبکار پس از انجام مراحل فوق.
۱۵-۱-۷- بیمه کردن کیفیت اجرای ساختمانی که به مسئولیت مجری ساخته می شود براساس ماده ۱۸ آیین نامه ماده ۳۳ قانون، از طریق ارائه بیمه نامه تضمین کیفیت ساختمان و یا ارایه تضمین نامه کتبی و قانونی، به نفع صاحبکار یا صاحبکاران براساس ضوابط و مقررات زیر:
۱ -۱۵-۱-۷-مجریان مکلفند تمامی ساختمانهای احداثی خود را تحت پوشش بیمه کیفیت اجرای ساختمان، از طریق شرکت های بیمه تخصصی قرار دهند.
۲ -۱۵-۱-۷– معیارهای کنترل کیفیت ساختمان که برای برقراری پوشش بیمه لازم است، استانداردها، مقررات ملی ساختمان، پروانه ساختمان و مدارک فنی منضم به آن، چک لیست ها و نقشه ها و شیوه نامه های مصوب می باشد.
۳ -۱۵-۱-۷– مدت بیمه کیفیت اجرای ساختمان از ابتدای شروع بهره برداری و پس از تحویل ساختمان توسط مجری به صاحبکار یا صاحبکاران در بخش های مختلف ساختمان به شرح زیر است:
الف ـ سازه های ساختمان شامل پی، اسکلت، سقف و سفتکاری، حداقل ده سال.
ب ـ نمای ساختمان، حداقل پنج سال.
ت ـ عایق های رطوبتی ساختمان، حداقل پنج سال.
ث ـ تجهیزات و تأسیسات مکانیکی و تأسیسات برقی ، آسانسورها، حداقل سه سال.
۴ -۱۵-۱-۷- مجریانی که ساختمان های در دست احداث خود را به دلایل قابل استناد و قبولی که مورد تایید سازمان استان باشد نتوانند تحت پوشش بیمه کیفیت ساختمان قرار دهند ، مکلفند از طریق ارائه ضمانت نامه بانکی یا تضمین نامه کتبی که مفاد و کاربرگ آن توسط سازمان استان تهیه و حداقل حاوی تضمین های موضوع بند ۷ـ۱۶ـ ۳ همین شیوه نامه است و در سه نسخه تهیه و در یکی از دفاتر اسناد رسمی مورد تایید قرار می گیرد به نفع صاحبان کار یا صاحبکاران، تضمین کیفیت ساختمان نمایند.
۴-۴-۸-مجری زمانی می تواند اجرای کار دیگری را تقبل نماید که گزارش پیشرفت فیزیکی عملیات اجرایی هر یک از واحدهای ساختمانی در دست اجرای او برابر ۷۵درصد باشد و مراتب مورد تایید ناظر هماهنگ کننده و سازمان استان قرار گیرد.
۵ -۴-۸– چنانچه مجری در حدود ظرفیت اشتغال تعیین شده برای او، مسئولیت اجرای همزمان بـیش از یک ساختمان یا مجتمع ساختمانی را تقبل نماید، ملزم می باشد در هر ساختمان یا مجتمع ساختمانی حسب پیچیدگی و حجم و ارتقاء کار ، طبق نظر سازمان استان ، یک نفر مهندس رشته معماری یا عمران یا کاردان فنی رشته های ذکرشده یا معمارتجربی را به صورت تمام وقت، به عنوان مسئول اجرای کارگاه در محل احداث بنا مستقر نماید.
۶-۴-۸- ظرفیت اشتغال به کار مجری حقیقی که مسئول دفتر مهندسی اجرای ساختمان است، براساس کار تمام وقت در دفتراجرای ساختمان تعیین شده و چنانچه بخواهند در زمینه طراحی یا نظارت ساختمان نیزفعالیت نماید باید تمامی کارهای اجرایی در دسـت اقـدام او بـه پایان رسیده و گواهی لازم را از ناظر هماهنگ کننده دریافت نموده باشد و سپس نسبت به تشکیل دفتر مهندسی طراحی ساختمان یا دفتر طرح و ساخت و اخذ مجوز از وزارت مسکن و شهرسازی اقدام نماید.
۷-۴-۸- در صورتی که مجری از حدود وظایف و مسئولیت های مندرج در این شـیوهنامـه، مقررات ملی ساختمان و شرایط عمومی قراردادکه جزو لاینفک این شیوه نامه می باشد عدول نماید و یا مرتکب خلاف شود ناظر یا ناظران ذیربط خلاف را به مجری ساختمان منعکس و با تعیین فرصت مناسب رعایت موارد ذیربط را از وی خواهند خواست. درصورت عدم تمکین مجری به دستورات ابلاغی، ناظر یا ناظران ذیربط موارد خلاف را با ذکر دلیل به ناظر هماهنگ کننده منعکس نموده و نامبرده موارد را به سازمان استان و مرجع صدور پروانه ساختمان گزارش خواهد نمود.
حل اختلاف نظر ناظر، ناظران و ناظر هماهنگ کننده با مجری با توجه به نقشه ها و مشخصات فنی مصوب ساختمان یا مجتمـع و یـا مجموعـه ساختمانی، با سازمان استان است و نظر سازمان استان تعیین کننده خواهد بود. نحوه رفـع اخـتلاف نظـر بین ناظر و مجری در فصل چهارم ذکر شده است.
۸-۴-۸- مرجع نظارت بر کار مجری، ناظران دارای پروانه اشتغال نظارت از وزارت مسکن و شهرسازی می باشند، سازمان استان نیز بر عملکرد اشخاص فوق نظارت می نماید و وزارت مسکن و شهرسازی نیز بر انجام امور ساختمانی نظارت عالیه خواهد داشت.
