هولناک است. روسیه قرن 19 را می گویم. حتی قبل از کمونیسم هم هولناک است، این را ماکسیم گورکی با پوست و گوشت خود احساس کرده و برای ما تعریف می کند. من رمان هایی را که مرگ و پژمرده شدن در آن ها با بی رحمی به رخ کشیده شده اند را تا حدی خوانده ام. از مرگ ایوان ایلیچ از تولستوی تا دمیان هرمان هسه که تقلای انسانی را برای یافتن معنا و شاد بودن نشان می دهند اما جنس مرگ در رمان «دوران کودکی» عمق بیشتی دارد و وزن سنگین تری را بر روی ذهن انسان می گذارد. آدم های داستان انگار فقط به طور فیزیکی رشد کرده اند اما رفتارشان و رقابت هایشان کودکانه و سخیف است که تنها تفاوتش با کودکی شاید خون ریزی و زد و خورد جدی تر باشد.
همه دم دمی مزاج اند و کارهایشان حساب و کتاب ندارد. عشق ها گذراست و سایه مرگ انسان ها را حریصانه دنبال می کند. کودکی 5 ساله به نام آلکسی( ماکسیم) شروع داستان خود را با تصویر مرگ پدرش شروع می کند و بعد هم سفرش به ناکجا آباد با جده و مادرش شروع می شود. خیلی زود ماکسیم خود را در احاطه افراد ناشناس و پست می یابد. همه چیز سیاه و زشت است و هر روز کتک کاری می شود. آدم ها از مرگ عزیزانشان بهت زده نمی شوند و انگار انتظارش را داشته اند. خانه ها تنگ و تاریک و شخصیت ها همه یک تخته شان کم است اما در این بین یک فرشته هایی هم وجود دارند مانند مادربزرگ آلکسی که در همه حال با او به ملایمت رفتار می کند و جای خالی مادرش را تا جایی که در توانش است با افسانه های جذاب و با آغوش نرم خود پر می کند. طلایی ترین قسمت رمان آنجایی است که ماکسیم رفتارهای مردم روسیه را آسیب شناسی کرده و می گوید:
« مدت ها بعد فهمیدم که مردم روسیه بر اثر فقر و تنگدستی غصه خوردن را وسیله تفریح خود قرار داده اند و هنچنانکه کودکان با بازیچه خود بازی می کنند آنان نیز با مصیبت و اندوه ور می روند و کمتر اتفاق می افتد که از بدبخت بودن خود شرم داشته باشند. در میان زندگی پرمشقت و یکنواخت شان مصیبت هم خود جشنی است و آتش سوزی باعث تفریحشان می شود همچنانکه در یک چهره بی رنگ و بو و عادی جای زخم هم حکم زینتی را دارد.»
در آخر شاید احمقانه به نظر برسد اما دوست دارم بگویم که برای ماکسیم گورکی ارزش بیشتری از داستایوفسکی قائلم چون او برخلاف داستایوفسکی که خلاقیت بینظیری در ساخت رمان هایش به خرج داده، رمان هایش را زندگی کرده و درد کشیده.
