خط مونتاژ مدرک

سفری از دانشگاه به آرشیوِ خاک‌خوردهٔ اسناد

دانشگاه چیست؟ چرا به وجود آمد و اگر نبود، چه خلأ و خساراتی در جامعه پدید می‌آمد؟ شاید در ظاهر طرح چنین پرسش‌هایی زائد و بیهوده به نظر برسد؛ چرا که هیچ‌یک از ما نیست که بپذیرد وجود دانشگاه در جامعه نیاز نیست. اما قصد ما از بازخوانی این پرسش‌ها — که دانشگاه چه کرده است، چه می‌کند و چه باید بکند — مخالفت با آن نیست، بلکه می‌خواهیم ببینیم دانشگاه اساساً به وجود آمد تا پاسخگوی کدام درد باشد.

پیداست که پدید آمدن دانشگاه در جهان جدید اتفاقی نبوده است. این نهاد متولد شد تا علم را سامان بخشد و به آن استحکام بدهد و پیشرانِ پیشرفت جامعه باشد؛ در واقع، پیشرفت با دانشگاه آغاز می‌شود و در گرو پیدایش چنین نهادی بوده است. رسالت دانشگاه چیزی فراتر از این است که صرفاً معلومات را آموزش دهد و انتقال دهد.

پژوهش باید زنده باشد

توقع این است که دانشگاه به مسائل و مشکلاتی که پیش روی جامعه است توجه کند و به آن‌ها بیندیشد و یا دست‌کم بخشی از همّ‌ و غمّش را صرف طرح و بررسی مسائل مهم جهان کند و بکوشد بر آنچه می‌گذرد نوری بیفکند، معنا و جهت ببخشد و راه‌حل‌هایی بیابد؛ و اگر این مهم صورت نگیرد، دانشگاه صرفاً به افزایش آمار فارغ‌التحصیلان و تولید مدرک تقلیل می‌یابد — اگرچه این هم لازم است — اما شاید بهترین خدمت نباشد.

کاستی را می‌توان در نهایی‌ترین فرآوردهٔ تحصیل دانشگاهی، یعنی پایان‌نامه‌ها و مقالات، به روشنی دید. پایان‌نامه‌ای که می‌بایست تجلّی‌بخش همان رسالتِ پیش‌برندگی و حل مسئله باشد، در بسیاری از موارد خود به کاری تشریفاتی و صوری تبدیل شده است. مطلب این است که نوشتن مقاله خوب است، ولی وقتی مقاله را برای ادای وظیفهٔ اداری انجام می‌دهیم، آیا از این همه دانش و دانش‌آموزی و مطالعه، به نتایجِ درخور و اثرگذاری می‌رسیم؟

دانشگاه اگر از زندگی و گردش امور جامعه دور باشد و چشم از نیازهای زمان خود بردارد، بود و نبودش تقریباً یکی است.

ما به دانشگاهی نیاز داریم که مقالاتش برای دانشجویان، برای اهل صنعت و بازار، برای کارگشایی، مفید و مؤثر باشد. مسائل پژوهش‌هایمان باید از دلِ فضا و هوایی که در آن زندگی می‌کنیم و از متنِ واقعیات جامعه گرفته شود، نه از فضایی مجرد و بی‌ربط به زندگی که نتیجه‌اش تولد مقالاتی است که سرنوشتِ محتومشان خاک خوردن در آرشیوهاست.

و در آخر یک سؤال

اگر روزی تمام پایان‌نامه‌های کشور از بین بروند، واقعاً چیزی از دارایی‌هایمان کم خواهد شد؟