ونزوئلا، در تلاقی منافع قدرت‌های جهانی

بررسی نقش ژئوپولیتیکی ونزوئلا در اقتصاد جهانی

ونزوئلا با داشتن بزرگ‌ترین ذخایر نفتی جهان، همواره از جایگاه ژئوپلیتیکی حساسی در معادلات اقتصادی و انرژی جهانی برخوردار بوده است. این کشور نه‌تنها به‌دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش در شمال آمریکای لاتین و نزدیکی به ایالات متحده، بلکه به‌واسطهٔ ذخایر عظیم نفت و گازش، همواره مورد توجه قدرت‌های جهانی قرار گرفته است. در دهه‌های اخیر اما، ونزوئلا از یک بازیگر انرژی‌ مهم به یک میدان رقابت ژئوپلیتیکی تبدیل شده است که در آن، اقتصاد داخلی، سیاست خارجی و تحریم‌های بین‌المللی با هم در هم آمیخته‌اند.

نفت، قدرت و افول

در دوران رونق نفتی، ونزوئلا نه‌تنها تأمین‌کنندهٔ بخشی از نیازهای انرژی آمریکا و اروپا بود، بلکه از طریق برنامه‌هایی مانند پتوکاریب (Petrocaribe) ، که در آن ونزوئلا نفت را با تخفیف به کشورهای همسایه منطقه کارائیب می‌فروخت و این کشورها می‌توانستند بخشی از پول نفت را تا ۲۵ سال با بهره کم قسط بدهند و حتی بخشی از بدهی را نه با پول، بلکه با کالا یا خدمات پس بدهند، نفوذ سیاسی خود را در منطقه کارائیب و آمریکای مرکزی گسترش داد. این سیاست‌ها، ونزوئلا را به یک قدرت منطقه‌ای تبدیل کرد، اما پس از سقوط قیمت نفت در سال ۲۰۱۴ و تشدید تحریم‌های آمریکا، این نقش ژئوپلیتیکی به‌سرعت فرسوده شد و این برنامه به‌هم خورد.

دکترین مونرو و آمریکای لاتین

مسئله بعدی نزدیکی ونزوئلا به ایالات متحده و موقعیت استراتژیک آن در آمریکای لاتین است که این کشور را به نقطه‌ای کلیدی برای آمریکا تبدیل کرده است. طبق دکترین مونرو ، آمریکا همواره در پی گسترش نفوذ خود در نیمکره غربی و جلوگیری از حضور قدرت‌های خارجی بوده است. یکی از دلایل توجه آمریکا به ونزوئلا، دسترسی به تنگه پاناما است؛ شاهراهی که ۲۰ درصد کالاهای عبوری از آن متعلق به چین و مهم‌ترین راه تجارت او با قاره آمریکا است. تسلط آمریکا بر این منطقه، تجارت چین با آمریکای لاتین را با هزینه‌ها و خطرهای بسیاری مواجه خواهد کرد.

اما امروز، ونزوئلا صحنهٔ رقابت غیرمستقیم قدرت‌های جهانی است. آمریکا با تحریم‌های گسترده، در پی فشار بر حکومت مادورو است، در حالی که چین و روسیه با سرمایه‌گذاری های محدود و حمایت سیاسی، سعی دارند نفوذ خود را در این کشور حفظ کنند. حتی کشورهایی مانند ایران، با ارسال نفت و تجهیزات پالایشگاهی، حضوری رمزآلود ولی مؤثر در این معادله دارند. این رقابت، ونزوئلا را از یک تأمین‌کنندهٔ انرژی و قدرت منطقه‌ای به مکان رقابت قدرت‌های دیگر برای تقویت خود در اقتصاد جهانی و مقاصد دیگر تبدیل کرده است.

منابع طبیعی، نعمت یا نفرین؟

ونزوئلا در نهایت یادآور این واقعیت است که در جهان امروز، هیچ کشوری هرچند دارای مزایای اقتصادی و جغرافیایی باشد دیگر نمی‌تواند در برابر فشار و رقابت قدرت‌های جهانی ایمن بماند. کشوری که روزگاری با ثروت نفتی خود نقشی تأثیرگذار در عرصهٔ بین‌الملل داشت، امروز به قربانی رقابت‌های ژئوپلیتیکی و منافع استراتژیک قدرت‌های بزرگ تبدیل شده است. این تحولات نشان می‌دهد که کشورهایی مانند ایران و ونزوئلا، که به دلیل منابع طبیعی غنی و موقعیت جغرافیایی حساس‌شان برای قدرت‌های جهانی جذاب و هوس‌برانگیز محسوب می‌شوند، تنها دو راه پیش رو دارند: یا با تقویت استقلال سیاسی، خودکفایی اقتصادی و توانمندی دفاعی، جایگاه خود را در نظام بین‌المللی حفظ کنند؛ یا به‌تدریج دچار انزوا و فشارهای سیاسی و اقتصادی شده و به صفحه‌ای برای بازی‌های قدرت تبدیل گردند.