مصیبتنامهای برای ساختار تأمین مالی دانشگاه
معمولاً انسان تا زمانی که با بحرانی مواجه نشود، قدر نعمتها را نمیداند. این مسئله دربارهی دانشجویان دانشگاههای دولتی نیز بهوضوح صادق است. وقتی آموزش، غذا، اسکان، امکانات ورزشی و فعالیتهای فرهنگی با هزینهای ناچیز فراهم میشوند، کمتر کسی میپرسد این منابع از کجا تأمین میشوند و اگر روزی این بودجهها قطع شوند، چه باید کرد؟
بودجهی دانشگاه به کجا میرود؟
طبق قانون بودجهی سال ۱۴۰۴، کل بودجهی دانشگاه علامه طباطبائی(ره) حدود ۱۸۰۰ میلیارد تومان است. بر اساس ضوابط، دستکم ۵ درصد از این بودجه باید به بخش فرهنگی و ۱۵ درصد به بخش پژوهشی اختصاص یابد. اما در عمل، در برخی سالها تا حدود ۸۰ درصد از بودجهی دانشگاه صرف پرداخت حقوق و مزایای اساتید و کارکنان شده است.نتیجهی این وضعیت روشن است: حتی در صورت تحقق کامل بودجهی مصوب، سهم فعالیتهای پژوهشی، فرهنگی و توسعهای همچنان ناچیز میماند.
پژوهش؛ از حرف تا عمل
یکی از مشکلات مزمن نظام دانشگاهی کشور، فاصلهی زیاد میان پژوهشهای دانشگاهی و نیازهای واقعی جامعه است. بر اساس آمارها، تنها حدود ۱.۵ درصد از پایاننامهها و رسالههای تحصیلات تکمیلی در ایران تقاضامحور نوشته شدهاند؛ در حالی که در «برنامهی هفتم پیشرفت»، این سهم باید به ۱۰ درصد در علوم انسانی و ۲۰ درصد در سایر رشتهها برسد.
از سوی دیگر، تنها ۴ درصد از بودجهی دانشگاههای ایران از محل ارتباط با صنعت تأمین میشود؛ رقمی که در دانشگاههای علوم انسانی بهمراتب کمتر است. این در حالی است که تقریباً تمامی اهداف مطرحشده که مرتبط با تعداد مقالات علمیاند، محقق شدهاند. این اتفاق نشان میدهد حجم انبوهی از مقالات علمی در ایران، کیفیت و کارکرد لازم برای استفاده در جامعه را ندارند.
فلذا اگر قرار است دانشگاهها هم در تأمین بودجهی پژوهشی خود مستقلتر شوند و هم برای کشور ثمربخش باشند، چارهای جز بازنگری در نظام پژوهش و ارتباط با صنعت وجود ندارد.
جنگ و اثرات بودجهای
کاهش محسوس واریزیهای دولت به دانشگاهها پس از آغاز جنگ، موضوعی است که بسیاری از مسئولان دانشگاههای کشور به آن اشاره کردهاند. چنین انقباضی در شرایط بحرانی چندان عجیب نیست، اما میتواند هشداری جدی باشد؛ هشداری برای آنکه دانشگاهها مدل تأمین مالی خود را بازتعریف کنند.
در این میان، ظرفیتهایی همچون افزایش قراردادهای پژوهشی و تحول در ارتباط با صنعت، جذب کمک خیرین، تسریع پروژههای مولدسازی و استفاده از بودجهی مسئولیت اجتماعی شرکتها میتواند دانشگاه را از شرایط فعلی نجات دهد و همزمان به رشد علمی کشور کمک کند.
