دکتر حسام رحیمی*** نویسنده مسئول
توبه در حقوق جزای اسلام به عنوان یکی از موارد سقوط مجازات شمرده شده است و به عنوان یک تاسیس حقوقی محسوب می شود. به گونه ای که در سایر مکاتب امروزی نمونه آن به چشم نمی خورد. دراهمیت آن همین بس که یکی از بهترین شیوه های جلوگیری از تکرار جرم واصلاح مجرمین است. با تأمل در آیات وروایات وسخنان فقهای اسلام استنباط می شود که برای توبه، ندامت حقیقی و عزم بر ترک گناه برای همیشه کافی است و انجام آن نیاز به لفظ و اعمال خاصی ندارد. در قانون مجازات اسلامی، توبه از جایگاه ویژه ای برخوردار است و اگر با شرایط کامل انجام شود، یکی از معاذیر قانونی معافیت از مجازات شناخته شده است. توبه در جرایم حق الله، قبل از ثبوت جرم به وسیله اقرار یا شهادت شهود، مسقط مجازات بوده ولی در جرایمی که جنبه حق الناس دارند، موجب سقوط مجازات نیست، چون مرتکب علاوه بر اینکه اوامر و نواهی الهی را نادیده گرفته، موجب ضرر و زیان مالی، جسمی یا آبرویی برای دیگران شده و باید جبران کند. البته توبه مجازات اخروی را ساقط می نماید، ولی باید دانست که وضع مجازات دنیوی تابع خاصه مجازات اخروی نیست. از جمله نکات قابل توجه در باب توبه به عنوان یکی از معاذیر قانونی معافیت از مجازات این است که اگر بزهکار بعد از اقرار توبه کند، قاضی می تواند (مخیراست) که از ولی امر برای او تقاضای عفو نماید یا مجازات را در حق او اِعمال کند. اما توبه بعد از اقامه بیّنه هیچ اثر حقوقی ندارد.
با توجه به نکات ذکر شده این نتیجه به دست می آید که توبه همواره یکی از مهم ترین ابزارهای سقوط یا تخفیف مجازات است که می بایست مورد توجه هر چه بیشتر دستگاه های قضایی قرار گیرد. زیرا با اِعمال مقررات مربوط به توبه ضمن آنکه از حجم پرونده های مطروحه در دادگستری کاسته می شود، برای خود فرد تائب و به تبع آن برای جامعه بسیار مفید و مؤثر خواهد بود و موجب اعتماد و اطمینان نسبت به شخص تائب می شود و او را برای بازگشت به اجتماع و زندگی خانوادگی آماده می گرداند.
توبه مرتکب که نشانه بازگشت او از گناهان ( جرم ) است ، یکی دیگر از جهات شخصی مسقط مجازات است. توبه مسقط مجازات توبه ای است که باید برای قاضی دادگاه احراز شود و ثابت شود که مرتکب تظاهر به توبه نکرده است، واگرنه بازخواست دارد. از این رو شرط پذیرفتن توبه این است که تا پیش از قطعیت حکم ، مرتکب دلیل خود را مبنی بر خودداری از ارتکاب جرم ، به مقام قضایی ارائه کند.
در جرایم تعذیری درجه یک تا پنج و همچنین در تکرار جرایم تعزیری و تعزیرات منصوص شرعی ، قانونگذار توبه مرتکب را نپذیرفته و فقط تأثیر آن را در تخفیف مجازات های تعزیری درجه یک تا پنج مجاز دانسته است. ولی در جرایم تعذیری درجه شش تا هشت ، توبه مرتکب را از جهات سقوط مجازات محسوب نموده ، بدون آنکه تمایزی از حیث زمان توبه ، چه پیش از دستگیری یا پس از آن قائل شده باشد.
