الاهه آب ( آناهیتا)در ایران باستان

الاهه آب در ایران باستان( Aredvi Sura Anahita )

آناهیتا که در اسطوره‌شناسی ایران از او با عنوان ( الهه آب‌ها )یاد می‌شود، یکی از مهم‌ترین خدایان و ایزد بانوها در فرهنگ ایران است. آب نمادی از مفاهیم پرتکرارری مثل زایندگی،آبادانی، جریان یافتن زندگی، حیات است. خاستگاه آناهیتابه عنوان ایزد بانوی آب ها در زمان های آریایی هم بوده خیلیها او را همتای آفرودیت می دانند.

نیایش آناهیتا یک سنت و رکن اساسی بود. این اهمیتآنجا آشکار می‌گردد که بدانیم خاندان ساسانی و بانی اینسلسله، خود از موبدان وخادمان معبد ایزد آناهیتا بوده‌اند.بسیاری از خصوصیات این ایزد بانو با ایشتار نزدیکیدارد که مورد پرستش اقوام سامی از جمله بابلیان بود .هر دویاین ایزدان به سیاره ی ناهید مربوطند.

این الهه در واقع فرشته نگهبان چشمه ها و باران تصور می شد.  آناهیتا در میانایرانیان باستان چنان جایگاهی داشت که در کتیبه های به جا مانده تصاویری از الهه آب در کنار اهورا مزدا نقش بسته است. اردشیر، پادشاه دوم هخامنشی الهه آناهیتا را به عنوان یکی از خدایان سه گانه در ایران در کنار خدای اهورا مزدا و میترا معرفی کرد.

نمونه ای دیگر از آثار به جا مانده از گذشته که نشان دهنده جایگاه آناهیتا در ایران باستان بوده، نقش برجسته طاق بستان است. در این کتیبه، الهه آناهیتا در سمت راست خسرو پرویز ساسانی ایستاده و در سمت چپ آن اهورا مزدا قرار گرفته است. نکته مهم در کتیبه طاق بستان ایناست که الهه آب تاجی درست مانند اهورا مزدا بر سر دارد و در یکی از دست هایش کوزه ای است که آب از آن سرازیر میشود.

نام آناهیتا در صور و کتب ایران باستان ، به‌شکل ( اردویسورَآناهیتا ) نوشته و خوانده ‌شده است. نامی که در زبان فارسی کهن، از ترکیب کلمات ( اردوی ) به‌معنی نمناکی و رطوبت ، برکت ، حاصل‌خیزی است که با کلمه ( سوز) به معنیشکوهمند کلمه آناهیتا را با معنی پاکی ترکیب و به وجود آورده است.

الاهه آب؛ آناهیتا

دهم آبان روز بزرگداشت ایزدبانوی بزرگ آب در ایران باستان الهه آناهیتاست. در باور ایرانیان باستان الهه آب در بلندترینطبقه آسمان قرار دارد و در همین راستا بخش بزرگی از کتاب اوستا به ایزدبانو آناهیتا اختصاص داده شده است. در جشن آبانگان همه ایرانی ها به خصوص زنان در اطراف دریا و رودخانه به دعا کردن می پرداختند.

الاهه آب در تمدن های باستانی

• سومر

در میان سومری‌ها، خدای آب و خدای خرد و هنر جادوگری، یكفرد بود و این امر بیانگر اهمیتی است كه آب در ذهن سومری‌ها داشت.

از یكی از مهرهای استوانه‌ای مکشوفه از شوش نقش ایزدبانویی كه ظرف آبی در دست دارد دیده می‌شود كه به احتمال قریب به یقین الهه آب است . این ایزد بانو شاید همان ( ائا) سومری باشد كه آفرینش بشر را به وی نسبت می‌دهد.

• مصر

در مصر باستان خدای ( ئل) در رأس ایزدان فینیقی قرار داشت. وی فرمانروای سرزمین كنعان بود كه رودها را به سویاقیانوس هدایت و زمین بارور می‌کرد.ئل مالك آبها و آفرینندهسایر ایزدان و موجودات در عالم هستی بود.

در مصر معابدی بسیار منسوب به آب وجود داشت. آنها برایآبها گاو نر، اسب و انسان قربانی می‌كردند. رود نیل رود مقدس به حساب می‌آمده و عامل پرستش بوده و هستی مصریان ارتباط مستقیمی با آب این رودخانه داشت. الهه رودها ( سارساوادی ) نامیده می‌شد كه مطابق با آناهیتای ایرانیان بود. او سمبل پاكی و شجاعت و مادری بود.

طبیعی است كه مصریان نیل را به مثابه خدایی می‌پنداشتندكه حیات را به مصر بخشیده است و هر كس در آب نیل غرق می‌شد سعادتمند بود .

• هند

در فرهنگ و تمدن هنیان باستان ( ایندرا ) مهمترین ایزدریگ‌ودا نیز به شمار می‌آید. او خدایی بود كه آبهای كیهانیرا برای استفاده موجودات زمینی و حفظ حیات جاری ساخت.

نزد هندیان باستان ایزدانی همچون وارون، میترا، ویشنو،ایندرا، رودر، سرشواتی، اپم‌نپا، شیوا و لكهشی با آب و مسائلی همچون آفرینش آب، آب‌زایی و پدید آمدن خود ارتباط مستقیم دارند. آیین تطهیر هندوان در رودخانه گنگ بازمانده آیینی است بس كهن كه ریشه در اعتقادات ودایی و برهماییدارد.

در واقع در میان هندیان ایندره (خدای باران) از تمام خدایاندیگر قدرتمندتر و محبوب‌تر است و نه تنها در آفرینش آب بلكه در پیدایش همه چیز نقش دارد. متون كهن او را ایزد ( هزار بیضه) ، ( ارباب مزارع )، (گاو زمین) می‌نامند.ایندره تمامیوفور زندگی، كیهان و انرژی‌های زیست‌شناسانه را در خود دارد، آبها را روان می‌سازد.

• یونان

در اساطیر یونانی ( نایاد ها ) به عنوان ایزدان آب معروف بودند. مردم یونان باستان برای رودخانه‌ها قربانی می‌كردند و حیوانات زنده مانند گاو و گوسفند و اسب را به آب می‌دادند. روستائیان هنگام عبور از رودخانه سبزه‌ای به عنوان هدیه به آب می‌دادند.

بزرگترین خدای اب نزد یونانیان باستان آلكیس بود. او خدایتمام چشمه‌ها، رودها و دریاها است. نایادها از زمان خلقت دریاها به وجود آمده بودند و با آنها می‌زیستند. در اساطیریونان آمده كه نایادها بعدها به قالب انسان در آمده و مانندقهرمانان یونان محسوب می‌شدند.

• چین

در افسانه‌های چینی، از باران و آب، رود و دریا به عنوان جزئی از موجود نخستین یاد شده است. در این افسانه‌ها موجودی نخستین به نام (پانكو) از اشك او دریاها و رودها و از تنفسش باد بوجود می‌آید در تمدن چین ( دائو ) بالاترین مقام در بین خدایان و ایز بانو هاست. در چین آب، ارج و مقام بالایی دارد و می‌تواند بشر را در رسیدن به دائو راهنمایی کند.

پرستشگاه آناهیتا

از میان پرستشگاه‌های معبد آناهیتا (کنگاور) معبد آناهیتا(کازرون)، معبد آناهیتا (رفسنجان)و شوش که ویرانه آنها هنوز پابرجاست، از همه مجلل‌تر بوده‌اند. لازم به ذکر است که پل ورودیشهرستان پلدختر در ایران باستان به اسم پل آناهیتا معروف بوده است و چون آناهیتا اسم دخترانه است در گذشته بومیاناین پل را به اسم پل دختر می خوانده اند.

معبد آناهیتا در کنگاور

معبد الهه آناهیتا از بزرگ ترین بناهای سنگی ایران بعد از تخت جمشید است که بنای آن به دوران پیش از میلاد مسیحمربوط می شود. این معبد در شهر کنگاور استان کرمانشاه ساخته شده و برای احترام و گرامیداشت مقام الهه آب، آناهیتابنا شده است. بنا به گفته مستندات تاریخی اولین سنگ بنایمعبد آناهیتا در عصر هخامنشیان گذاشته شد و در دوره ساسانیان به اتمام رسید.

در چهار طرف معبد دالان هایی برای جریان آب به وسط معبد قرار گرفته و در وسط معبد فضایی برای جمع شدن آب در استخری کوچک وجود دارد. ساخت معبد به این صورت بوده که پرستشگاه های الهه آناهیتا را در کنار آب های جاری و یا قنات می ساختند، تا صدای آب برای افراد حاضر در پرستش گاهبیانگر اهمیت جایگاه آب برای الهه آناهیتا باشد.

معبد آناهیتا در بیشاپور

یکی دیگر از معابد الهه مقدس آناهیتا در شهر باستانیبیشاپور شهرستان کازرون است که ساخت آن مربوط به زمان ساسانیان می باشد. در معبد آناهیتا بیشاپور هیچ سقفیساخته نشده و علت آن راحت سرازیر شدن جریان آب رودخانه به داخل معبد است تا در نهایت آب ذخیره شده بتواند از راه قناتی که در نزدیکی معبد قرار دارد خارج شود.

در آذربایجان و درست کنار معبد تخت سلیمان پادشاهان ساسانی که برای الهه برکت و آب جایگاه ویژه ای را در نظر می گرفتند معبد آناهیتا را بنا کردند. این معبد هم مانند بنایآتشکده چهار طاقی است اما به صورت مسقف ساخته نشده تا بنا به تصور ایرانیان باستان نذورات مقدس آسمانی به داخل معبد سرازیر شوند. در بنای این معبد یک مجرا برای ورود آب وجود دارد و آب دریاچه را برای استفاده در مراسمات مذهبی به داخل معبد وارد می کردند. قرار گرفتن دریاچه در وسط تخت سلیمان ناشی از احترام مردم به الهه آب است.

منابع

http://sanad.um.ac.ir

https://abin.ir/mag/article