اساتید و شخصیت های تاثیرگذار بر حضرت امام خمینی (بخش دوم)
قیام قم و تجربه سیاسی روح الله جوان
آقانورالله نجفی اصفهانی از زمره اولین علمای ژرف اندیش ایران بود که در سال های ابتدایی حکومت رضاشاه، به مشی و ماهیت دین ستیز وی پی برد. از همین رو آبان ماه سال 1306 شمسی با دعوت جمعی از علمای شهرهای کشور در شهر قم، مامن علمای دادخواه و ملت مظلوم، متحصن شد. هر چه از این قیام می گذشت، روز به روز بر جمعیت معترض افزوده می شد و دستگاه چکمه پوش رضاخانی در برابر خواسته های به حق معترضین، می رفت تا سر تسلیم فرود آورد. تا اینکه حیله پهلوی این بار به کمک این دستگاه جور آمد و حاج آقا نورالله در واپسین روزهای توفیق قیام، به شهادت رسید و قیام ناکام ماند.
به گواهی اسناد، حضور پرشور علمای به نام از شهرهای مختلف کشور مانند خراسان، شیراز آذربایجان، همدان، لرستان، گلپایگان و کاشان در این تحصن بیانگر اهمیت قیام حاج آقانورالله بوده است. نکته قابل توجه اینکه؛ حاج میرزا محمد مهدی احمدی؛ دایی حضرت امام خمینی از علمای شهر خمین و شخص حضرت امام در قامت یک روحانی جوان و دغدغه مند در این قیام حضور پیدا می کنند؛ امام که در قیام، طلبه ای 25 ساله بود، خود از نزدیک شاهد ماجرا بود و از طريق دايي خود نيز در جزئيات كامل قيام قرار گرفت.[1]
اهمیت و تاثیرپذیری این قیام در منظر امام به اندازه ای بود که پس از پيروزي انقلاب، امام در چندین سخنرانی، ضمن ارائه تحليل جامعي از مبارزات علما در تاريخ معاصر ايران، از این قیام با عنوان «اساسی ترین قیام علیه حکومت پهلوی» یاد می کنند: اول بار امام پس از بازگشت به قم در تاریخ پنجم تیرماه 1358در این باره می فرمایند:
«علماي اصفهان هم كه آمدند اينجا، شكستند آن اعتصابشان را؛ با فشار، با حيله. بلكه آن وقت معلوم شد، مي‌گفتند كه مرحوم حاج آقا نورالله ــ كه بزرگشان بود ــ او را مسموم كردند. قيام بر ضد اينها از روحانيون شروع مي‌شد "صحيفة امام 1378ج 8: 295 ـ 294"
نه روز پس از این سخنراني امام مجددا از قیام یاد می کنند: " اين چند قيامي كه ما شاهدش بوديم همه از علما بود. علماي اصفهان قيام كردند .رأسشان مرحوم حاج آقا نورالله ــ رحمة الله ــ بود. 14/4/58 صحيفة امام 1378ج 8: 458"
حضرت امام مجدداً در مورخ 12/6/1358 و 11/10/1358 و 3/3/1359 و 14/3/1359 و 4/8/1360 و 23/8/1360 نیز هم به موضوع قيام علماي اصفهان و مرحوم حاج آقا نورالله اشاره كردند. در يكي از اين سخنراني ها در مورد قیام توضيحات بيشتري ارائه نمودند:
"يك دفعه از اصفهان كه اين از همه دامنه اش زيادتر بود. علماي اصفهان آمدند به قم و علماي بلاد هم به اينها متصل شدند، و مع الاسف همه قيام‌ها را شكستند. قم هم كه قيامش اساسي‌تر بود، بسياري از اينها را آمدند بازي دادند، اغفال كردند. و از قراري كه مي‌گفتند در رأس آنها كه مرحوم "حاج آقا نورالله اصفهاني " بود، از قراري كه گفتند، او را هم مسموم كردند و همان قم فوت شد. "صحيفة امام 1378ج 12: 329"
جملات كوتاه ولي عميق امام پیرامون قیام حاج آقانورالله و تاکید ایشان بر اهمیت قیام ان هم در ماه ها و سال های آغازین پس از پیروزی و تثبیت انقلاب ناظر بر این واقعیت است كه ایشان ضمن اطلاع از جزئيات قیام، در جریان مبارزات خود با پهلوی دوم و پیروزی انقلاب اسلامی از این قیام تاثیر و الهام پذیرفته است.
شهيد آيت الله دکتر بهشتی نیز در توصیف قيام حاج آقا نورالله می گویند:
«در سال 1306 يعني حدود شش سال پس از اينکه مرحوم حاج شيخ عبدالکريم حائري يزدي و اين طلاب جوان به قم مي آيند٬ جرياني پيش مي آيد در رابطه با مخالفت روحانيت با رضاخان قلدر که کانونش شهر قم بود. جريان اين بود که عده اي از علماي برجسته شهرهاي مختلف ايران به قم مهاجرت مي کنند و در قم اجتماع عظيمي از روحانيون سرشناس شهرهاي بزرگ به عنوان اعتراض به تصميمات و خودکامگيها و خودسريهاي رضاخان تشکيل ميشود.امام فرصت پيدا مي کند، يک طلبه جوان٬ کنجکاو و پرشور٬ شيوه هاي درگيري قدرتهاي خودکامه با روحانيت متعهد و مبارز پيشگام را از نزديک ببيند. و متقابلاً شيوه هاي ستيز و مبارزه روحانيت را با قلدرهاي زمان از نزديک تجربه کند. فرصت هاي گوناگون براي خودسازي امام پيش مي آيد.»
یکی دیگر از برکات قیام قم برای حضرت امام خمینی حضور برخی علمای حوزه علمیه در شهر قم بود. می دانیم که در آن زمان حوزه علمیه قم نوپا بود و به تازگی توسط آیت الله حاج شیخ عبدالکریم یزدی تاسیس شده بود. در آن زمان بعد از نجف، حوزه علمیه اصفهان بزرگترین حوزه علمیه تشیع به حساب می آمد. نفر اول آن حوزه شخص آیت الله حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی بود.
پس از آن که ایشان به قم مهاجرت کردند، تعداد قابل توجهی از علمای آن حوزه با ایشان همراه شدند و امام خمینی مدتی از درس دو نفر از ایشان بهره برد.
آیت الله میرمحمدصادق خاتون آبادی
نفر اول آیت الله سید محمدصادق خاتون آبادی است است که امام خمینی کمتر از یک سال از درس ایشان بهره بردند. وی که پدربزرگ مادری شهید بهشتی نیز هست از اساتید بسیار محبوب حضرت امام بودند امام خمینی در وصف ایشان فرمودند: مردم اصفهان مرحوم مير محمّد صادق را نشناختند.(به نقل از دیدار فرزند شهید بهشتی با امام خمینی پس از شهادت دکتر بهشتی)
آیت الله شیخ محمد رضا نجفی
نفر دوم آیت الله شیخ محمد رضا نجفی است که امام خمینی کتاب چهل حدیث خود را با وصفی از وی آغاز می کند و در سندیت اولین حدیث آن مجموعه می آورد: »علامه متکلم، فقیه اصولی، ادیب متبحر شیخ محمدرضا آل علامه شیخ محمدتقی اصفهانی«
امام خمینی نزد شیخ محمد رضا نجفی در فقه، کتاب مکاسب محرمه و مبحث غنا را خواند و نوشته‌های این درس را از بهترین دست نوشته‌های خود می‌دانست. در علم اصول، امام خمینی از محضر آیت الله نجفی مبحث الفاظ و در علم فلسفه، نقد فلسفه داروین نوشته آن علامه را خواند.
امام خمینی برای علامه محمدرضا اصفهانی ارزش زیادی قائل بود و می‌گفت:
مرحوم مسجدشاهی مرد با فضیلت و عالمی بود. سرعت بیان ایشان مانع فهمیدن کامل مطالب بلند و رفیع علمی دروس ایشان می‌شد. با آنکه آیت الله حائری یزدی از ایشان تقدیر فراوان نمود، اما مشکل سرعت بیان، مانع رونق درسشان شد، ولی من از افراد ثابت و استوار درس ایشان بودم؛ تا ایشان در قم بود، از محضرشان بهره گرفتم.[2]
یادآور می شود امام خمینی بعدها کتاب نقد فلسفه داروین را در حوزه تدریس می کنند.[3] دکتر رضا داوری اردکانی، این کتاب را عالمانه ترین کتاب در نقد فلسفه داروین می دانند. [4]
[1] وسی نجفی، اندیشه سیاسی و تاریخی نهضت بیدارگرانه حاج آقا نورالله اصفهانی، فصل مربوط به قیام قم
[2] شریف رازی، محمد، آثار الحجه، قم، مؤسسه مطبوعاتی دارالکتاب، سوم ۱۳۳۲. ص ۷۷
[3] بنا بر مقدمه کتاب نقد فلسفه داروین، اثر محمد رضا نجفی، تصحیح علی زاهد پور، 1393 و مقدمه کتاب نقد فلسفه داروین، اثر محمد رضا نجفی، تصحیح حامد ناجی 1389
[4] خبرآنلاین - نظر دکتر داوری درباره عالم‌ترین نقاد داروینیسم در ایران/ درباره کتاب «قرآن و تکامل» یدالله سحابی
