عمادزاده اصفهانی، حسین. نویسنده پرکار، مورخ و مبلغ (1286ش- 1369ش). او در محله احمدآباد اصفهان به دنیا آمد. پدرش حاج میرزا احمد عمادالواعظین و جدّ او ملا محمد حسین از روحانیون به نام اصفهان بودند. مادرش از تبار شیخ بهایی بود ولی خانواده مادریاش به كسب و تجارت مشغول بودند.[1] حسین در 5 سالگی به مکتبخانه رفت و پنج سال آنجا آموزش خواندن و نوشتن دید. سپس به فراگیری مقدمات و ادبیات عرب پرداخت و از آموختن ریاضی و قدری علوم طبیعی غافل نبود. وی در 15 سالگی در مدرسه صدر بازار حجره ای گرفت و شانزده سال در آن مدرسه تحصیلات حوزوی خود را تکمیل کرد. در این مدت و به طور همزمان در مدارس جديد هم تحصیل کرد و بعد از آن در مدارس جدید به تدریس مشغول شد.[2]
عمادزاده در 1319ش از به تهران رفت و آنجا لباس رسمی روحانیون را کنار گذاشت. وی در سالهای اقامتش در تهران علاوه بر تالیف کتاب، منبرهایی در خصوص مسائل دینی داشته که مورد استقبال واقع میشده است. عمادزاده در دانشگاه به خصوص در دانشکده ادبیات تفسیر قرآن تدریس داشته است[3]. همچنین از وی برای بیان مطالب اسلامی در رادیو دعوت شد و برنامههای مستمری داشت. او مسافرتهای زیادی به اکثر شهرهای ایران داشت و به عراق و حجاز هم سفر کرد. در تمامی این سفرها ملاقاتهایی با علما ودانشمندان داشت و از کتابخانههای آن نواحی استفاده میکرد و مکاتباتی هم با دانشمندان مختلف داشته که دستخط بیش از 200 تن از علما و شعرای معاصر نزد او موجود بوده است[4].
تحصیلات و اساتید
عمادزاده در رشتههای مختلف علمی ادبیات، منطق، فلسفه، فقه، اصول و كلام تحصیل كرد و همزمان با كسب علوم حوزوی به فراگیر علوم جدید هم مشغول شد و در اصفهان و تهران از شخصیتهای علمی مطرح زمان خود در رابطه با تخصص آنها بهره برد.[5]
اساتید وی عبارتند از:
محمدرضا كلباسی (هیئت قدیم)
محمد طبیبزاده فقیه احمدآبادی (شرایع و معالم)
جلال همایی (مطول)
محمدهاشم چهارسوقی (شرح لمعه)
میر سید علی نجفآبادی (خارج فقه)
سید صدرالدین كوپایی (منطق و حكمت)
محمود مفید (اسفار)
اسدالله ایزدگشسب (فصوص الحكم)
میرزا علی اقا شیرازی ( نهجالبلاغه، طب و طبیعیات و علمالنفس)
احمد آرام (هیئت جدید)
محمد صدر نصیری (قوانین محاكمات)
سید محمد گلستانه (خوشنویسی)[6]
عمادزاده در علوم عقلی محضر اساتید بزرگ متاخر مکتب فلسفی اصفهان همچون سید صدرالدین کوپایی (متوفی 1331ش) و محمود مفید (متوفی 1441ش) را درک کرده بود و از درس آنان تقریراتی هم داشت اما او را از جمله صاحبنظران و اساتید در علوم عقلی نمیتوان به حساب آورد.>>
اجازات
عمادزاده در آثارش به بیش از 64 اجازه اجتهاد و روایت ذكر كرده است كه مهمترین اين اجازات در اصفهان عبارتند از: محمد علی معلم حبیبآبادی و شیخ محمد رضا كلباسی در سال 1361ق و شیخ محمود مفید در سال 1362ق است.
همچنين عمادزاده در سال 1363 ق سفري به نحف داشت و از علماي اعلامي مانند سید ابوالحسن مدیسهای اصفهانی، شيخ محمد حسین كاشف الغطاء، سید جمالالدین گلپایگانی، شیخ عبدالحسین رشتی، شیخ آغا بزرگ تهرانی و شیخ محمد رضا مظفر اجازه روايت دريافت كرد. وي همچنين در همان سال از علماي برجسته ايران مانند سید صدرالدین صدر، سید محمد حجت كوه كمره ای، اجازه روايت و از سید شهابالدین مرعشی و ميرزا عبدالله چهل ستوني اجازه اجتهاد دريافت كرد.[7]
رضا استادی معتقد است از این اجازات، تنها به غیر از دو اجازه تمام آنها، اجازه روایت بوده كه این گونه اجازه روایتها نشان از مدارج عالی و مراتب علمی نیست و آن دو اجازه اجتهاد هم بر اساس ضرورت يا مصلحت يا مسامحه بوده است [8]. براي ديدن فهرست اجازات عمادزاده به كتاب زندگاني امام حسن عسكري صفحات 418 و 419 مراجعه نماييد.
تالیفات
حسین عمادزاده را باید با تالیفاتش شناخت. وی علاوه بر تدریس در دانشگاه، بیش از 130 عنوان تالیف در زمینههای گوناگون تاریخ، رجال، حدیث، تفسیر، کلام و حکمت و نیز ترجمه و شرح متون اسلامی دارد.[9]
<<برای درک جایگاه آثار عمادزاده و مرتبه علمی وی باید در ابتدا شناخت درستی از دوره پهلوی دوم داشته باشیم. درست زمانی که مسیر توسعه اجباری و مدرنیزاسیون حکومتی، هر روز دایره سنت و فرهنگ شیعی را محدودتر میشد و در ایران و به خصوص در محیط تهران شبهات فراوانی نسبت به مسائل اسلامی وجود داشت. در چنین شرایطی و در زمانه مقاومت فرهنگی، عمادزاده رسالت خود را نویسندگی در حوزه اسلام و به خصوص تاریخ اسلام میبیند و خود میگوید خدمتی بالاتر از هدایت بشر و تنویر افکار عمومی نیست و بهترین روش برای انجام این وظیفه خطیر، هدایت مردم به وسیله آگاهی بر سرگذشت گذشتگان است.[10]>>
عمادزاده توانست تاریخ از چهارده معصوم شیعه را در بیست جلد تالیف نماید و مهم ترين شهرت وي به دليل همين تاليفات است.
پیشوای اسلام، شرح زندگانی حضرت رسول اكرم
زندگانی امیرالمومنین علی علیهالسلام در دو جلد
فاطمه زهرا سلامالله علیها
زندگانی امام حسن مجتبی و اسرار صلح امام حسن
سید الشهدا در دو جلد
زندگانی امام سجاد زینالعابدین و دوران پرتحول او
زندگانی امام محمد باقر علیهالسلام
زندگانی امام جعفر صادق در سه جلد
زندگانی امام موسی بن جعفر در دو جلد
زندگانی امام رضا علیهالسلام و تاریخ عصر رضوی
زندگانی چون گل كوتاه امام محمد تقی جوادالائمه
زندگانی امام هادی علی النقی
زندگانی امام حسن عسكری
زندگانی حضرت ولیعصر امام زمان در دو جلد
<<در ارزیابی کتابهای تاریخی عمادزاده درباره اهل بیت باید گفت این کتابها برای عموم مردم و گویندگان مفید است هر چند که نمیتواند مصدر و مورد ارجاع محققان باشد زیرا عمادزاده نمیخواسته یک اثر تحقیقی ارائه دهد بلکه میخواسته آثارش برای خوانندگان سودمند باشد به همین دلیل است که در صفحه اول یا جلد کتاب از عنوان «اقتباس و نگارش» استفاده کرده است و در مجموع در این آثار شاهدی بر تحقیقی بودن اثر نیست هر چند که اطلاعات فراوانی به مخاطب منتقل میشود که بعضا مطالبی جالب توجه و نکاتی شیرین دارد و نوع بیان به شیوهای رسا بعضا داستانی هم هست. توفیقات عمادزاده را باید در چاپ مکرر آثارش در دوره حیات خود دانست.>>
<<عمادزاده در مقدمه برخی آثارش از قرون با عظمت اسلام یاد میکند و اشاره به ضعف ممالک اسلامی در دورههای اخیر مینماید و علت عقبماندگیها را دوری از اسلام و راه را بازگشت به مکتب میداند[11]. این بیان را میتوان دلیل اصلی انتخاب موضوعات عناوین کتابهای عمادزاده بدانیم.>>
برخی دیگر از تالیفات او عبارتند از:
در حوزه قرآن:
قرآن كریم با تفسیر دوره كامل در 6 جلد
دائرهالمعارف قرآن: کشف الایات، کشف الکلمات
قرآن در چهارده قرن: تاریخ نزول و علوم تفسیر و ترجمه و تطورات قرآن مجید
پاداش خواندن قرآن مجید
تفسیر سوره حمد
تاریخ انبیا و قصص قرآن در دو جلد
در حوزه اخلاق و اعتقادات:
مکتب اسلام چهار جلد
مبدا
اسماءالاحسنی
شرح زیارت جامعه كبیره
شناخت پیغمبر به جنبه نورانیت
معراج
شناخت شیعه از راه قرآن و حدیث
اختصاصات حضرت علي عليه السلام
سر تفوق شیعه
تاريخ اسلام:
زنان پیغمبر اسلام و حقوق زن در اسلام
علی و معاویه
عاشورا چه روزیست، یا تاریخ عاشورا
در رهگذر کوفه و شام
تاریخ زندگانی قمر بنی هاشم حضرت اباالفضل
زندگانی حضرت علی اكبر شهید و علی اصغر شهید
حضرت زینب کبری
زندگانی یحیی بن زید
تاریخ مفصل اسلام از طلوع اسلام تا عصر مامون
همچنین از وی ترجمههایی از قرآن، نهجالبلاغه، صحیفه سجادیه و بخشهایی از مفاتیحالجنان موجود است.[12]
(براي مشاهده فهرست تاليفات عمادزاده به كتاب دايره المعارف عمادزاده اصفهاني(1400) از صفحات 651 تا 663 مراجعه كنيد.)
عمادزاده تاکید داشته که برای برخی از کتابهایش از علمای بزرگ و مراجع تقلید زمان، تقریظ دریافت کند که از آن میان میتوان به تقریظ آیتالله العظمی سید عبدالهادی شیرازی بر کتاب امیرالمومنین[13] و تقریظ آیتالله العظمی محمد صالح حائری مازندرانی بر کتاب معراج[14] اشاره کرد.
توان علمی عمادزاده برگرفته از سالهای تحصیل حوزوی اوست و نوشتههای او برآمده از دغدغههای مذهبی و مورد تایید برخی از بزرگان و همچنین مورد توجه نسل جوان زمان خود بوده است اما در هر صورت با توجه به ضوابط علمی آثار او قابل نقد است به خصوص آن که در آثار تاریخی و مذهبی او اگر چه سنددهی دیده میشود اما میزان منبعدهی کافی نیست و بعضا منابع او ضعیف اند و برای همین آثار عمادزاده را باید زیر عنوان آثار جمعآوری شده جای داد.
همچنين عمادزاده آثاري از علامه محمد صالح حائري مازنراني را مانند حكمت بوعلي سينا در 5 جلد، ودايع الحكم، ديوان الادب، الحج في الجج، وقف و منجزات مريض، شرح دعاي ندبه و خرد در امامت ترجمه كرده است.
رضا استادي معتقد است عمادزاده در ترجمه رساله معراجيه عامه حائري دچار اشتباهات فاحشي شده است كه مي توان گفت مترجم بخشي از عبارت رساله مذكور را متوجه نشده است[15].
دایره المعارف رجال اسلام
دایرة المعارف رجال اسلام به نویسندگی حسین عمادزاده اصفهانی، یک اثر مهم در زمینه رجال و شخصیت های برجسته تاریخ اسلام است. این اثر حاصل بیش از چهل سال تلاش علمی و یادداشت برداریهای عمادزاده بوده است. این دایرة المعارف در سال 1396 و در 15 جلد به زبان فارسی و به كوشش و مقدمه رسول جعفریان منتشر شده و به بررسی و معرفی شخصیتهای مهم تاریخ اسلام میپردازد.[16]
>>این مجموعه 15 جلدی بدون فهرست الفبایی، چندان مورد استفاده نیست و به همین علت موسسه شیعه شناسی در سال 1400 به همت رضا استادی و کریم زمانی نژاد کتاب «دائرة المعارف عمادزاده اصفهانی، فهرستِ عناوین و مترجمین، نقد و معرفی، مستدرک» را منتشر کرد.
وفات
وی در دوازدهم فرودین 1369 (پنجم رمضان 1410) دارفانی را وداع گفت. مدفن او در ابن بابویه شهرری است. از او سه فرزند پسر و سه دختر به یادگار ماندند. پسر اول مرتضی عمادزاده، دارای دكترای اقتصاد و عضو هیئت علمی دانشكده مدیرت سازمان مدیریت صنعتی است. پسر دوم مصطفی عمادزاده (متوفی 1403ش) دارای دكترای اقتصاد و استاد دانشگاه اصفهان و <<از بنیانگذران دانشگاه غیرانتفاعی شیخ بهایی>> است. پسر سوم مجتبی عمادزاده دارای دكترای حقوق و استاد دانشگاه كلرمونت فرانسه است.[17]
منابع:
استادی، رضا، آشنایی با دایره المعارف عمادزاده اصفهانی، كتاب شیعه، شماره 17 و 18، بهار تا زمستان 1397ش
استادی، رضا، زمانی نژاد، علی اكبر، دایره المعارف عمادزاده اصفهانی، قم، موسسه كتاب شناسی شیعه، 1400ش
عمادزاده، حسین، امیرالمونین زندگانی حضرت علی علیهالسلام، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1334ش
عمادزاده، حسین، دایره المعارف رجال اسلام، 1396ش (به كوشش رسول جعفریان)
عمادزاده، حسين، زندگاني امام حسن عسكري، تهران، شركت سهامي طبع، 1342ش
عمادزاده، حسین، مبدا، اصفهان، حسینیه عمادزاده، 1376ش
عمادزاده، حسین، معراج محمد رسولالله، تهران، نشر محمد، 1350ش
عمادزاده، حسین، مکتب اسلام، ج2، تهران، نشر اتحاد، 1337ش
[1]. عمادزاده، ج1، ص.11
[2] عمادزاده، 1334، ص450.
[3] عمادزاده، 1376، ص12.
[4] عمادزاده، 1334، ص 451.
[5] عمادزاده، ج1، 12
[6] عمادزاده، 1376، ص 433 و 438
[7] استادي و زماني نژاد، 1400، ص 649 و 650
[8] استادي، 1397، ص151
[9] منتظرالقائم، ج3، ص261
[10] عمادزاده، 1334، ص8
[11] عمادزاده، 1337، ج2، ص2
[12] عمادزاده، ج3، ص 1134-1137
[13] عمادزاده، 1334، صفحه نخست
[14] عمادزاده، 1350، صفحه نخست
[15] استادي، 1397، ص 150
[16] استادي، 1397، ص148
[17] عمادزاده، ج1، ص15
