شخصیت آیت الله العظمی شیخ محمدرضا نجفی علاوه بر وجوه ممتاز علمی، از حیث اجتماعی و جایگاه تاریخی هم بسیار مهم است. ایشان در زمانی به نوعی زعیم حوزه علمیه اصفهان بود که از پس زورگویی های رضاخانی، حوزه علمیه اصفهان به شدت از شکوه قبلی خارج شده بود.
رضاشاه به درستی فهمیده بود که حوزه های علمیه سدی در برابر سیاست های او خواهد بود لذا دشمنی او با حوزه ها بسیار عمیق بود. در سال های سلطنت او حوزه ها از جهات گوناگون لطمات فراوانی را تحمل کردند. در اصفهان پس از شهادت حاج آقانورالله، به نوعی آیت الله سید عبدالحسین سیدالعراقین و آیت الله محمدحسین فشارکی سررشته امور را در دست داشتند تا آن که پس از رحلت آن بزرگواران، نگاه ها متوجه علامه شیخ محمدرضا نجفی شد.
ایشان زمانی عهده دار امور شدند که فشارها در نهایت درجه بود. نجفی تا وفاتش یعنی سال 1320، پرچمدار حوزه علمیه اصفهان بود. به عبارت دیگر او توانست، مجموعه حوزه کهن اصفهان را از گردنه ای عبور دهد زیرا بعد از او دیگر خبری از رضاشاه نبود و قلدری های او با تبعید خفت بارش به جزیره موریس به پایان رسید و فصلی نو آغاز شد. فصلی که با تمام دشواری هایش به آیت الله سید محمدرضا خراسانی تحویل داده شد.
طبیعی است که مردان خوش نام تاریخ زمانی بیشتر می درخشند که اقبال داشته باشند و روزگار ظهورشان زمان با روزگار درخشش جامعه و تاریخ باشد. شیخ نجفی هرگز به چنین توفیق دست نیافت و زمانی در اصفهان نگاه متوجه او شد که دست ها خالی بود و حملات همه جانبه از هر طرف بر پیکر اسلام فرود می آمد.
گاهی فشار آن قدر می شد که علامه روزگار مجبور می شد، درس و بحث خود را به منزل ببرد و از همان خانه شاگردان را به فیض برساند. درک این مصیبت زمانی روشن می شود که بدانیم اصفهان شهر حوزه های علمیه بوده است و در پایان صفویه این شهر نزدیک 300 مدرسه داشته است اما در پایان دوره پهلوی اول تعداد مدارسی که قابلیت تدریس داشته اند به تعداد انگشتان دست هم نمی رسیده است.
سیاست های ضد دین رضاشاه تنها به محدودکردن حوزه های علمیه ختم نمی شده بلکه او دستور داد که بسیاری از علما و طلاب، لباس معمولی مردمان زمانه را بپوشند و آشکارا به دنبال برای حذف لباس روحانیت گام برداشت. البته در این میان تخفیفی هم قائل شد و گفت اگر کسی مجتهد باشد، می تواند لباس روحانیت بر تن کند. برای همین در اصفهان چند نفر را به رسمیت شناخت. سپس به آن ها گفت شما می توانید با اجازه اجتهاد خود به سایرین اجازه پوشیدن لباس بدهید.
این سیاست کینه توزانه باعث شد که شیخ محمدرضا نجفی در دادن درجه اجتهاد دیگر آن سخت گیری سابق را نداشته باشد و برای آن که تعداد بیشتری از اهل علم، ملبس باشند، روش کار خود را مقداری تغییر داد. برای همین است که امروزه از پس سال ها ما با حجم زیادی از اجازه اجتهادهایی مواجه می شویم که از جانب شخص ایشان صادر شده است. در میان این اجازه ها ممکن است کسانی هم بوده باشند که نفس لباس پوشیدن آن ها، مهم باشد.
البته این روش توسط سایرین هم دنبال شده است و هدف از آن حفظ دین مردم بوده است زیرا اعتقاد مردم به لباس روحانیت در آن زمان بسیار بالا بوده است و برای این که سخن خداوند در میان آن ها رواج داشته باشد، حضور آقایان با لباس مغتنم و لازم بوده است.
از دیگر ابزارهای بقا در عالم تشیع، رعایت اصل تقیه است. شیخ محمدرضا نجفی به خوبی می دانسته است که نباید در هر موردی با حکومت و تصمیم هایش درگیر شود. طبیعی است که در آن سال ها دستورات حکومت در راستای غربی شدن جامعه بوده و کم نبوده روزهایی که مذهبی ها تن و بدنشان از حکم فرهنگی جدید دولت بلرزد. در این هنگام معمولا مردم از سر غیرت و دغدغه روانه خانه علما می شوند و می خواهند که اقدامی صورت بگیرد اما اصل تقیه به بزرگ حوزه علمیه می گوید که فعلا وقت سکوت است زیرا فریاد زدن در این موقعیت ممکن است به اصل حیات حوزه های علمیه ضربه بزند.
تقیه به علمای بزرگ آن زمان می گوید که علم خویش را نگاه دارید و دستگاه تاریخی خود را حفظ کنید. ظلم عاقبت رفتنی است. لذا شما احکام و اصول آن را با رعایت شئون علمی حفظ کنید تا آن که نوبت به اجرای آن ها برسد. این کلام با گذشت زمان، حقانیتش ثابت شد. شیخ محمد رضا شاگردان فراوانی تربیت کرد. وجود چنین استادی که محضر بزرگی چون آخوند خراسانی را درک کرده بود برای حوزه اصفهان غنیمت بود.
در کارنامه او سخن برجسنه ای از جنگ و جهاد نیست اما چه مبارزه ای بالاتر از مبارزه فرهنگی. از پس سال ها نگاهی به فهرست بلندبالای شاگردان تربیت یافته او نشان می دهد که دیانت مردم اصفهان در دوره پهلوی دوم به شدت مدیون سکوت آن بزرگوار است. هر چند که علامه شهر ما در جاهایی که می توانست، ساکت نماند و گام هایی برداشت. برای مثال بر ضد بهائیت رساله نوشت. تاریخ فراموشکار نیست اما عجول هم نیست. گاهی اوقات ارزش یک شخص سال های سال بعد، خودش را نشان می دهد.
