سقوط اصفهان به دست محمود افغان بي شك يكي از غم بارترين روزگار تاريخ اين شهر بوده است. سقوطي كه همراه با قتل و ويراني بوده و اصفهان آباد صفوي را از شكوه انداخت. اين مطالب مورد اتفاق است و در آن شكي نيست اما گاه از فراز گذرگاه ماجراها مي توان به تاريخ به نحو ديگري نگاه كرد.
مي دانيم كه صفويه در پايان دوران خود رو به افول گذاشته بود. اين افول و انحطاط در آن سال ها وجود واقعي داشت و به يك باره در حمله افغان ها خود را آشكار كرد. از طرف ديگر يقين داريم كه دشمن اصلي صفويه در آن زمان ها، امپراطوري عثماني بوده است. حال اگر عثماني ها قدر لحظات مي دانستند و زودتر براي حمله به ايران سازماندهي گسترده مي كرده چه بسا پيروزي نصيب آنان مي شد.
با مرور تاريخ متوجه مي شويم كه افغان هاي سني مذهب متعصب با نابودي مظاهر شيعه ضربه مهلكي به سرزمين ايران وارد كردند و طبيعي بود كه اين روند مورد رضايت عثماني بود. از طرفي افغان ها توانستند تاييد عثماني را بگيرند و در نهايت هفت سالي بر اين آب و خاك بتازند بدون آن كه نيرويي بتواند مقاومت جانانه در برابرشان داشته باشد يا آن كه عثمان ها ادعاي جدي و عملي داشته باشند.
با توجه به جميع مطالب ذكر شده ايران در مقطعي كوتاه تا افتخارآفريني نادر، به دست افاغنه افتاد و دست سرنوشت برآن شد كه با اين شيوه، عثماني ها اشغالگر ايران زمين نشوند. حال آن كه اگر عثماني ها رقيب ديرينه يعني صفويه را سركوب مي كردند و ايران را به بند مي كشيدند ديگر كسي تا سال هاي سال حريفشان نبود زيرا عثماني نيرويي ريشه دار بود و چون افغان ها بادي نتد و ويرانگر نبود.
عثماني نگاهي مشخص وقطعي نسبت به شيعه داشت و اگر ايران ظي سال هاي طولاني در چنگ آنان مي افتاد اين امپراطوري مستحكم ضرباتي عميق به ايران و تشيع وارد مي كرد و چه بسا تا ده ها سال بعد راهي به رهايي از اين برقدرت نبود و در نهايت رمقي براي بزرگترين كشور شيعه نمي ماند و حتي شايد در آينده ايران نيز در حد يكي از كشوررهاي اقماري جداشده از عثماني ...
اين ها همه از احتمالات است اما لحظه اي يادآوري آن هم وحشتناك است. در پايان مي توانيم اعتراف كنيم كه هجوم افغان ها اگر چه بي نهايت كشنده و تلخ بود و با هر زاويه ديدي تاسف آور اما گويي دستي در آسمان ها بدون آن كه كسي متوجه شود مواظب ميراثي بود كه مي بايست براي قرن هاي بعد برقرار مي مانند.
