چهاردهم مرداد روزی است که با فرمان مظفرالدین شاه مبنی بر برقراری مشروطیت، فصل جدیدی در تاریخ ایران ورق خورد. این نهضت که با حضور مردم و رهبری علما و مراجع در بیش از یک قرن پیش در ایران به وقوع پیوست حاوی درس های فراوان برای امروز ماست. تهران، تبریز و اصفهان از جمله شهرهای مهم ایران در نهضت مشروطیت می باشد که در این میان مشروطه اصفهان دارای ویژگی های منحصربه فردی است.
ویژگی هایی که مشروطه را در شهر اصفهان ممتاز و برحسته می نماید عبارتند از:
۱- اصفهان میراث صفوی است و اگر چه گرد و غبار بر چهره این شهر نشسته است اما هنوز تحت تاثیر مولفه های تمدنی دوران صفویه است. دورانی که در آن تشیع توانست در ابعاد گوناگون توانمندی خود را نشان دهد.
۲- حوزه علمیه اصفهان در آن زمان بزرگترین حوزه علمیه ایران بوده است و بعد از حوزه نجف بزرگترین حوزه علمیه عالم تشیع به حساب می آمده است. در دوران مشروطه حوزه علمیه اصفهان قسمتی از ظرفیت های سیاسی خود را آشکار ساخت.
۳- در راس این حوزه مرجع مبارزی به نام آیت الله العظمی آقانجفی اصفهانی حضور داشته که از محبوبیت بالایی در میان مردم اصفهان و بختیاری ها برخوردار بوده است. وی علاوه بر داشتن مقام مرجعیت، دارای درجات عالی عرفانی نیز بوده است و به عبارتی می توان گفت هنگامی که وارد حوزه سیاست می شده است در وجود او، سیاست، مرجعیت و عرفان در سطحی عالی همراه یکدگر حضور داشتند.
۴- قیام تحریم تنباکو در اصفهان به رهبری آقانجفی و علمای اصفهان، تجربه بسیار موفقی در راه مبارزه با استعمار بوده است که در آن مردم شهر سربلند بیرون آمدند و علی رغم تهدیدات ظل السلطان مبارزه را ادامه داده و به نتیجه رساندند.
۵- حضور علمای برجسته حوزه علمیه اصفهان از جمله: آیت الله فشارکی، آیت الله جمال الدین نجفی، آیت الله زنجانی، آیت الله دهکردی، آیت الله کلباسی و همچنین تبعیت از مراجع ثلاث نجف و همراهی با ایشان. مراجع ثلالث در آن ایام آیات عظام آخوند خراسانی, ملا عبدالله مازندرانی و میرزا حسین تهرانی بوده اند که با رهبری خود جریان اصیل مشروطه خواهی در داخل ایران را حمایت می کردند و جهت می دادند.
۶- عشق و ارادت مردم ولایتمدار اصفهان به روحانیت و مرجعیت شیعه از جمله نکات بسیار مهم در این شهر است که در حوادث گوناگون خود را نشان داده است. یکی از آن ها رویکرد ضد استبدادی و مبارزه با ظل السلطان است حتی هنگامی که او خود را طرفدار مشروطه معرفی می کرد. مردم اصفهان به رهبری علمای شهر سرانجام توانستند ظل السلطان را در سال ۱۳۲۵ از حکومت بعد از ۳۴ سال عزل کنند.
۷- می دانیم که در تهران، مشروطه خواهان به سفارت انگلستان پناه بردند، حال آن که علمای مشروطه خواه اصفهان مردم را به شدت از این گونه کارها منع می کردند و آنان را دعوت به تحصن در مسجد شاه (مسجد امام فعلی) می کردند. در زمانی که اکثر آزادی خواهان و مشروطه طلبان در تهران گرایش به انگلستان پیدا می کنند، در اصفهان جریانی برقرار است که هم ضد استبداد قاجار است و هم ضد استعمار انگلیس.
۸- مبارزه با سلطه اقتصادی روس و انگلیس و تشویق مردم به استفاده از کالاهای داخلی یکی دیگر از شاخص های برجسته مبارزات علمای اصفهان است به طوری که در کوران مبارزات مشروطه نیز دعوت به استفاده از کالاهای داخلی مطرح و مورد تاکید علما بوده است.
۹- در دوره اول مشروطه، انجمن مقدس ملی اصفهان با رای مردم و ریاست یک مجتهد به نام آیت الله حاج آقانورالله نجفی تشکیل می شود و اداره شهر اصفهان را برعهده می گیرد. می توان این حرکت جمعی یک نمونه از مردم سالاری دینی دانست زیرا در آن هم عنصر مردمی بودن و هم رعایت قوانین اسلامی برقرار بوده است.
۱۰- سیمای نظامی مشروطه اصفهان نیز پررنگ بوده است به طوری که ضرغام السلطنه به همراه مجاهدان بختیاری به فرمان آقانجفی وارد شهر می شوند و طی یک درگیری مسلحانه و با تلفات انسانی، شهر توسط مشروطه خواهان فتح می شود و حاکم مستبد قاجاری به قنسولگری روس پناهنده می شود. فتح اصفهان توسط بختیاری مقدمه ای بر فتح تهران و به نوعی سرآغاز حکومت تاریک ۱۲ ساله سران بختیاری به اصفهان بوده است.
۱۱- سال ها بعد از فرمان مشروطه علی رغم آن که در اکثر نقاط مشروطه خواهان وابسته به انگلستان امور را در دست دارند در اصفهان هنوز هم مشروطه اسلامی به رهبری حاج آقا نورالله حضور دارد. در ادامه این جریان مشروطه اسلامی علمای اصفهان و در راس ایشان حاج آقا نورالله به قم مهاجرت می کنند و علیه سیاست های رضاشاه مخالفت خود را ابراز می دارند. عاقبت پزشک فرستاده دربار حاج آقانورالله را با تزریق سم به شهادت می رساند و دوران پر فروغ مشروطه در اصفهان به پایان می رسد.
۱۲- شهید آیت الله حاج آقانورالله توانست نیروهای بختیاری را جمج آوری کند و به طلاب آموزش نظامی دهد. وی در فکر ساختن یک قشون منسم برای دفاع از آرمان های مشروطه بود. نیروهای مسلح جمع آوری شده توسط وی در رژه ای حمایت خود را از مشروطه اعلام کردند. تعداد نفرات این رژه نظامی از جلوی دیدگان آیت الله را تا پنجاه هزار نفر ثبت کرده اند.
۱۳- پس از اصفهان شهید سید حسن مدرس در تهران مبارزه علیه رضاشاه را ادامه می دهد و او نیز تا گاه شهادت بر این مرام پایدار می ماند. مدرس در ابتدای حیات سیاسی خود، عضو انجمن مقدس ملی اصفهان بود و به تایید مراجع و پیشنهاد حاج آقانورالله نجفی از اصفهان به تهران رفته بود تا به عنوان یکی از پنج مجتهد بر قوانین مجلس نظارت داشته باشد.
۱۴- آیت الله حاج آقانورالله نجفی کتابی با عنوان مقیم و مسافر در دفاع از مشروطه نگاشته است. این نشان می دهد که علاوه بر ابعاد گوناگون عملی، در مشروطه اصفهان اندیشه سیاسی مستقل و اسلامی وجود داشته است است.
