میراث ملموس ، زیر مجموعه ای از میراث فرهنگی است که وجود خارجی و شانی فیزیکی دارد.
میراث فرهنگی ناملموس به تولیدات و فرآیند های فرهنگی گفته می شود که با گذشت زمان و از نسل های پیشین باقی مانده اند.
با این مرور ساده به سراغ تخت فولاد می رویم و چند نمونه میراث ناملموس از حیث «تجمع» را برررسی می کنیم.
1- نماز عیدین
از زمان صفویه جمعیت زیادی از شهر به مسجد مصلی تخت فولاد، می آمدند تا در آن جا نماز عید قربان و عید فطر را به جماعت بخوانند. در زمان پهلوی نماز عید فطر می توانست نمادی از سیاست هم باشد مانند نماز آیت الله زندکرمانی که جمعیت زیادی از مسجد جمعه راهی مسجد مصلی می شدند و شکوه آن به نوعی پیامی سیاسی هم داشت.
2- نماز باران
در زمانی که خشکسالی به مردم فشار می آورده برخی علما با مردم نماز باران را در تخت فولاد برگزار می کنند. برای مثال آقانجفی در مکانی که اکنون مسجد رکن الملک است نماز بارانی خوانده که آغاز ساخت این مسجد هم بوده است. در میان نمازهای باران خوانده سده در اصفهان، نماز باران حاجی کرباسی که منجر به براش شده است، معروف است.
3- دعای کمیل
اولین دعای کمیل دسته جمعی در تخت فولاد را آیت الله محمدباقر فشارکی خواند. این سنت تا به امروز با قوت ادامه دارد. از دعاهای کمیل بسیار پرجمعیت و معنوی می توان به نوای شیخ مرتضی ریزی اشاره کرد. شیخ مهدی مظاهری هم دعاهای پرجمعیتی را در تکیه شهدا می خواندند و مسجد رکن الملک هم همواره میزبان دعاهای کمیل بوده است. این دعاها اکثرا در ساعات منتهی به اذان صبح برگزار می شده است.
4- دعای ندبه
مرحوم فهامی بنیانگذار دعای ندبه در اصفهان بوده اند و شرع این جریان در تخت فولاد بوده است. به غیر از دعای ندبه، دعاهای ابوحمزه ثمالی و عرفه نیز در این سرزمین نورانی برگزار می شده است.
5- اجتماعات سیاسی
شاید این مورد را نتوان میراث ناملموس بدانیم اما چه در زمان مشروطه و چه در پیروزی انقلاب اسلامی، مسجد مصلی مکان تجمع نیروهای نهضتی بوده است و هم اکنون نیز به واسطه برگزاری نماز جمعه در مسجد مصلی، برخی تجمعات همسو با اعلام رسمی جمهوری اسلامی در این مکان برگزار می شود.
6- بدرقه سفرهای مذهبی
در زمان هایی مکان بدرقه سفرهای مذهبی و وعده آخر، سرزمین تخت فولاد بود به خصوص گلستان شهدا. گاهی اوقات این سفرها چندین اتوبوس را شامل می شد و تجمعی را شکل می داد.
7- تشییع جنازه
تشییع همواره جمعیتی را به همراه دارد. البته از سال 1363 دفن در تخت فولاد ممنوع شده است اما تشییع شهدا شکوه خاص خود را دارد. نماز میت، تدفین و تلقین از ارکان حتمی این مراسم است.
8- اطعام و پذیرایی
از قدیم خانقاه هایی در این مکان بوده که به اطعام و پذیرایی از دراویش و مستمندان می پرداخته است و تا امروز که سنت نذری دادن و مشابه آن جاری است.
9- نیمه شعبان
در گذشته مردم اصفهان در روز نیمه شعبان، برای شادی و دورهمی به بیرون از شهر یعنی تخت فولاد می رفتند. این که شادی روز عید در یک قبرستان بوده، قابل تامل است. هم اکنون نیز اقداماتی در پاسداشت عید شعبان و عید غدیر در سرزمین تخت فولاد صوت می گیرد.
10- تجمعات صوفیه
در این مکان تکیه ها و خانقاه هایی وجود داشته که تجمعات صوفیان و دراویش در آن صورت می گرفته است با تسلط ایدئولوژی انقلاب اسلامی، از تحرکات صوفیه کاسته شد. آنان آداب و رسوم دسته جمعی مختلفی در زمان های گوناگون و متناسب با فرق خود داشتند.
