زهرا فضل اللهی
دانشجوی دکتری حقوق
مشاور حقوقی
مدرس دانشگاه
کارآموز وکالت
جرایم رایانه ای چیست و چه مجازاتی را به دنبال دارد؟
امروزه با پیشرفت تکنولوژی و گسترش فضای مجازی شکل و ابزار ارتکاب جرم نیز تغییر کرده است. از سوی دیگر، نمی توان تاثیر استفاده از اینترنت و وسایل الکترونیکی از جمله رایانه و موبایل بر زندگی افراد را نادیده گرفت، به همین دلیل در سال های اخیر جرایم رایانه ای به مراتب افزایش پیدا کرده است. از این رو قانون گذار به منظور جلوگیری از ایجاد اختلال در این فضا، قوانینی را در این زمینه وضع کرده است. در ادامه به جزئیات بیشتر در این زمینه خواهیم پرداخت.
جرایم رایانه ای چیست؟
جرایم رایانه ای عبارت اند از جرایمی که در فضای مجازی رخ می دهند. به عبارت دیگر می توان گفت هر فعل یا ترک فعلی که در یا از طریق یا به کمک رایانه یا از طریق اتصال به اینترنت، چه به طور مستقیم یا غیرمستقیم رخ دهد و توسط قانون ممنوع گردیده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده باشد، جرم رایانه ای محسوب می شود.
بنابراین، با توجه به تعریف فوق جرایم رایانه ای را می توان به سه دسته تقسیم کرد :
جرایمی که در آنها رایانه و تجهیزات جانبی آن موضوع جرم واقع می شود. مانند: سرقت، تخریب و….
جرایمی که در آنها رایانه به عنوان ابزار ارتکاب جرم به کارگرفته می شود که معمولا از طریق شبکه های رایانه ای و اینترنت رخ می دهد. مثل کلاهبرداری، جعل و سرقت رایانه ای و ….
جرایمی که می توان آنها را جرایم سایبری نامید که در فضای مجازی به وقوع می پیوندد، اما آثار آنها در دنیای واقعی ظاهر می شود. مانند نفوذ غیر مجاز، شنود غیر مجاز، انتشار ویروس، کرم های رایانه ای و …
برخی معتقدند گوناگونی تعاریف ارائه شده از جرایم رایانه ای ناشی از اختلاف در دیدگاه‌هاست. برخی آن را ناشی از تفاوت در میزان دانش و آگاهی صاحب نظران می‌دانند، اما به نظر می‌رسد مشکلات موجود در تعریف جرم رایانه‌ای بیشتر از ماهیت و گستره وسیع این جرم ناشی می‌شود.
مصادیق جرایم رایانه ای چیست؟
مصادیق جرایم رایانه ای را می توان طبق قانون در موارد زیر دانست. در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد:
دسترسی غیر مجاز به داده یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی
شنود غیر مجاز محتوای در حال انتقال ارتباطات غیر عمومی در سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا امواج مغناطیسی یا نوری
جاسوسی یارانه ای
جعل رایانه ای
تخریب و اخلال در داده ها یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی
سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه
جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی
هتک حیثیت و نشر اکاذیب
تولید، انتشار یا در دسترس قرار دادن یا معامله داده ها یا نرم افزارها یا هر نوع ابزار الکترونیکی
فروش یا انتشار یا در دسترس قرار دادن گذرواژه یا هر داده ای که امکان دسترسی غیرمجاز به داده ها یا سامانه های رایانه ای یا مخابراتی متعلق به دیگری را فراهم آورد
انتشار یا در دسترس قرار دادن محتویات آموزش دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه ای و تخریب و اخلال در داده ها یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی
دادگاه صالح برای رسیدگی به جرایم رایانه ای کدام است؟
سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که در صورت وقوع جرم کدام دادگاه مرجع صالح جهت رسیدگی به این نوع از جرایم محسوب می شود؟ در پاسخ به این سوال می توان گفت مطابق مواد ۳۰ و ۳۱ قانون جرایم رایانه ای مصوب سال ۱۳۸۸، قوه قضاییه موظف است به تناسب ضرورت، شعبه یا شعبی از دادسراها، دادگاه‌های عمومی و انقلاب، نظامی و تجدیدنظر را برای رسیدگی به جرایم رایانه‌ای اختصاص دهد.
در این زمینه قضات دادسراها و دادگاه‌های مذکور باید از میان قضاتی که آشنایی لازم به امور مربوط به رایانه را دارند، انتخاب شوند.
در این رابطه دادسرای ویژه رسیدگی به جرایم رایانه ای و فناوری ارتباطات موسوم به دادسرای جرایم رایانه (ناحیه ۳۱ تهران) تنها مرجع فعال در زمینه رسیدگی به جرایم رایانه‌ای است. این دادسرا مسئولیت رسیدگی به جرایم مربوط به تخلفات در حوزه فضای مجازی را به عهده دارد.
گفتنی است این دادسرای تخصصی با هدف رسیدگی به جرایم رایانه ای و فناوری اطلاعات و ارتباطات، رسیدگی به پرونده‌های شرکت‌های هرمی و شکایات مربوط به جرایم ارتکابی در فضای مجازی ایجاد شده است.
مطابق ماده ۷۲۹ قوانین جرایم رایانه ای، هرکس به طور غیرمجاز به داده‌ها یا سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی که به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت‌شده است، دسترسی یابد، به ۹۱ روز تا یک سال حبس یا جزای نقدی از پنج تا ۲۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
نویسنده : زهرا_فضل_اللهی
