حسنا محمدزاده (زاده 1361 هـ. ش) شاعر، پژوهشگر، استاد دانشگاه و منتقد ادبی اهل ايران است. او با كتاب «زن آتش» مورد تحسين منتقدان قرار گرفت و برای آن، برنده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ايران شد. اين كتاب همچنين موفق به كسب رتبۀ نخست و جايزۀ شعر نو از جشنوارۀ بينالمللی شعر فجر شدهاست. او با ساير كتابهایش نامزد و برندۀ جوايزی چون: جايزه كتاب سال قلم زرّين، جايزه كتاب فصل جمهوری اسلامی ايران و جايزۀ ادبی پروين اعتصامی بودهاست.
حسنا محمدزاده، دهم مهرماه 1361 در كاشان و در خانوادهای فرهنگی به دنيا آمد. تشویقهای پیدرپی خانواده برای خواندن کتابهای شعر و نثر ادبی، سبب آشنايی او با شاعران بزرگ ايران و جهان شد و میل به سرودن و احساس پیوستگی با شعر را در او ایجاد کرد. اولین زمزمههای شاعری او به زمان تحصیل در مقطع راهنمایی برمیگردد. او تحصیلات متوسطهاش را در رشتۀ ریاضی ـ فیزیک و تحصیلات دانشگاهیاش را تا مقطع كارشناسی در رشتۀ مهندسی برق ـ الکترونیک در زادگاهش گذراند و در رشته زبان و ادبيات فارسی ادامه داد و با درجۀ دكتری از دانشگاه كاشان فارغالتحصيل شد.
حسنا محمدزاده شاعر برجسته معاصر است كه سرودن شعر را از سال 1376 هـ. ش آغاز كرد و از ابتدای دهۀ هشتاد با جديّت بيشتری در اين مسير گام نهاد. آثار متعددی از ايشان به چاپ رسيده كه از جمله می توان به كتابهای: «هنوز قلب قلم درد میكند...برگرد!»، «يك مشت آسمان»، «خورشيدهای توامان»، «عشقهای بیحواس»، «سر به مهر»، «جوهر جان»، «زير هر واژه آتشفشان است»، «قفستنگی»، «پریروز»، «سرمشق»، «زن آتش» و «گزيده مرصادالعباد» اشاره كرد. كتاب نخست اين شاعر در سال 1388 منتشر شد و موفق به دريافت جايزۀ كتاب فصل جمهوری اسلامی ايران گرديد. در ادامه، كتاب «خورشيدهای توأمان» جايزۀ كتاب سال قلم زرين را به خود اختصاص داد. آثار ديگر حسنا محمدزاده نيز مورد توجه جامعۀ ادبی قرار گرفت؛ از جمله كتاب «جوهر جان»، كه نامزد دريافت جايزه ادبی پروين اعتصامی شد، و كتاب «پری روز» كه جايزه كتاب سال الوند به انتخاب انجمن علمی نقد ادبی ايران را كسب كرد.
شعرهای او عمدتاً در قالب غزل سروده شده و دارای مضامين عاشقانه، اجتماعی و مذهبی هستند. كتاب «زن آتش» يكی از آثار برجستۀ ايشان است. در كتاب «زن آتش»، وی سبكی نوين و مدرن را در قالب غزل به نمايش گذاشته است كه مختص خود اوست و مرزهای رايج شعر را به چالش كشيده است.
حسنا محمدزاده همچنين در عرصه های بين المللی حضوری فعال داشته و در همايشهای بينالمللی مختلف، از جمله در فستيوال ادبی موسسۀ الرسالات كشور لبنان، به شعرخوانی پراخته است. او در رسانههای مختلف به عنوان چهرهای شناخته شده در حوزۀ ادبيات حضور داشته و آثارش در نشريات و پايگاه های معتبر داخلی و خارجی منتشر شده است. وی با نقدهای ژورناليستی در مجلات و نشرياتی نظير: مجله ادبی چامه، تارنا، كتاب نيوز و روزنامههایی چون: جامجم، قدس و... به تحليل اشعار و معرفی آثار شاعران معاصر پرداخته است.
علاوه بر خلق آثار ادبی، محمدزاده در زمينههای علمی نيز فعاليت داشته و تاكنون مقالات متعددی در نشريات و سمينارهای ملی و بينالمللی ارائه دادهاست. عضويت در كميته اجرايی و داوری مقالات نوزدهمين گردهمايی بينالمللی انجمن ترويج زبان و ادب فارسی از جمله فعاليتهای اوست. او در سالهای 1399 و 1403 به عنوان پژوهشگر برتر دانشگاه انتخاب گرديد. همچنين در برنامههای گفتگومحور تلويزيونی، كارگاههای آموزشی شعر، نشست های تخصصی نقد كتاب و به عنوان كارشناس منتقد «پايگاه نقد شعر» خانه كتاب و ادبيات ايران، حضور مؤثر داشته است. كتاب «سرمشق» او تحليل هايی جامع از شعر و انديشۀ ده شاعر معاصر ارائه می دهد.
حسنا محمدزاده به عنوان يكی از شاعران پيشرو و اثرگذار در غزل معاصر ايران شناخته می شود و تلاش های ارزشمندی در ارتقاء جايگاه شعر فارسی و نوآوری های ادبی داشته است.
كتابهای شعر
«هنوز قلب قلم درد میکند، برگرد!» نشر آرام دل، 1388
«یک مشت آسمان» نشر فصل پنجم، 1390
«عشقهای بیحواس» نشر فصل پنجم، 1390
«خورشیدهای توأمان» نشر آرامدل، 1391
«سر به مهر» نشر جمهوری، 1393
«جوهر جان» نشر هزاره ققنوس، 1393
«زیر هر واژه آتشفشان است» نشر سوره مهر، 1394
«قفس تنگی» نشر شهرستان ادب، 1395
«پری روز» نشر شهرستان ادب، 1397
«زن آتش» نشر ايهام، 1402
كتاب پژوهشی
«سرمشق: خوانش و تحليل بخشهايی از شعر امروز» نشر هزاره ققنوس، 1398
«گزیدۀ مرصادالعباد»/ نشر گویا، 1400
سبك شعری حسنا محمدزاده تركيبی از تغزل، نوآوری و توجه به موضوعات اجتماعی و تاريخی است. اشعار ايشان معمولاً با زبان ساده و روان، اما عميق و پرمفهوم، به بيان احساسات انسانی و تجربههای زندگی می پردازد. تنوع در وزن، تخیل و كشفهای خارقالعاده نشانۀ آگاهی و تسلط ادبی شاعر است. او تخیل خود را با سادگی به آرایههای ادبی میآمیزد تا آنچه در دنیای شعرش رخ میدهد ملموس باشد. بسیاری از منتقدان شعر امروز در انديشهمداری او رأی مسلم دادهاند، در واقع اين شاعرِ پژوهشگر و منتقد با شاعرانه كردن انديشههای خود كوشيده تا از نظرگاه خود به عنوان يك انسان مدرن ايرانی به جهان بنگرد. كتابهای او تاكنون توسط منتقدان متعددی مورد بررسی قرار گرفته و در تابستان 1396 محفلی با رويكرد بررسی كارنامه ادبی و سير تحول قلم حسنا محمدزاده به همت اهالی هنر، برگزار شده است.
مختصری از نقد و نظرات منتقدان به آثار حسنا محمدزاده به شرح زير است:
حمیدرضا شکارسری میگوید: «غزل حسنا محمدزاده غزلی محتواگراست که یک تحول در درونمایه را به مخاطب اهدا میکند. ابیات را مستقل میبینید، اما در یک وحدت فضاست که متکی بر پریشانی نیست و خودش را از غزل سنتی جدا میکند»
مهمترین رويكردهای سبكی حسنا محمدزاده در اين كتاب عبارت است از:
هنجارشكنی در فرم بیرونی از طریق ترکیب قالبهای غزل، نیمایی، چهارپاره، مثنوی و شعر منثور به فراخور اندیشه و خیال
کاربرد تشبیه، استعاره و نمادهای نو و فضاهای تخیلمحور
کاربرد ویژۀ اسطورهها
روایتگری
خلق ترکیبهای نو
واژهسازی
کاربرد کلمات و اصطلاحات زبان گفتار
جو فکری حاکم بر این اثر نشان از زن بودن شاعر و نوعی فمنیسم معتدل در اندیشۀ او دارد.
دكتر داودرضا كاظمي در مقاله ای به سبك حسنا محمدزاده در زن آتش پرداخته است. بخشی از يافتههای پژوهش در حوزۀ فرم بيرونی به اين شرح است:
ترکیب قالبهای غزل و نیمایی: يكی از مهمترين فرارویهای حسنا محمدزاده ابداع فرمهای تازهای مانند: «نیمایی- غزل» و «غزل- نیمایی»، و توسعه و تنوع آن است. در نیمایی- غزلها (که در این مجموعه بسامد بالایی دارند و چنین به نظر میرسد که گویا فرم نیمایی- غزل در دستان محمدزاده گاهی چون موم نرم میشود)، شعر با نیمایی آغاز شده و به غزل میرسد و این تناوب ادامه پیدا میکند و گاهی بر عکس میشود. به رغم تناوبها و به اعتبار آغاز شعر، چنین فرمی را نیمایی- غزل مینامیم. بدیهیست که در «غزل- نیمایی»، مانند شعرهای «رستاخیز»، «بر باد داده» و «اقرار» در صفحههای ۵۷، ۱۰۶ و ۱۳۹، كتاب زن آتش شاعر با غزل آغاز میکند و به نیمایی میرسد و این تناوب گاه ادامه پیدا میکند و گاهی بر عکس میشود. به اعتبار آغاز شعر، چنین فرمی را غزل- نیمایی مینامیم.
قالب تلفیقی «غزل ـ غزل» و «غزل ـ چهارپاره»: برخی دیگر از سرودهها، تلفیقی از دیگر قالبهای سنتیاند. مانند شعر «نامه» در صفحۀ 67 كتاب که غزلی شش بیتی است که پس از بیت پنجم، سه بیت دیگر در قالب غزل با همان وزن، با قافیه و ردیفی دیگر، آمده است. شعر «آیینه پاره» در صفحۀ ۹۹ کتاب هم به همین شکل است. میتوان این قالب تلفیقی را «غزل- غزل» نامید. همچنین برخی دیگر از سرودهها مانند «زیبایی خفته» در صفحه ۸۴ کتاب، تلفیقی از چهارپاره و غزل است (غزل- چهارپاره).
تلفیق چند قالب سنتی: برخی از سرودها، در «زن آتش»، تلفیقی از چند قالب سنتی و فرم نیماییاند، مانند: شعر «عروسک کوکی» و «معنی بی لفظ» در صفحات 54 و ۶۱ کتاب. به سختی میتوان نامی برای این شکل از ارائه در نظر گرفت، چرا که افزون بر فرم نیمایی، ابیاتی از قالبهای سنتی همچون مثنوی، غزل و حتی چهارپاره نیز در این سروده دیده میشود که میتوان با عنوان «غزل ـ چهارپاره ـ غزل»، «مثنوی ـ نیمایی ـ غزل» و... از آن یاد کرد.
تلفیق شعر منثور و شعر موزون: برخی از سرودها، در «زن آتش»، تلفیقی از شعر منثور، قالبهای کلاسیک موزون و شعر نیمایی است: مانند شعر «الهۀ اندوه» در صفحه ۱۰۱. این سروده، با شعری منثور آغاز شده، سپس به مثنوی و غزل میرسد و با نیمایی ادامه پیدا میکند، آنگاه در فرجام کار خویش با غزلی دوباره، به اتمام میرسد.
نکتۀ قابل توجه این است که در تردد میان قالبهای سنتی و نو، در سرودههای این مجموعه، که البته در نوع خود، حرکتی رو به جلو و نوآورانه است، بیان شاعر به گونهای است که از نظر زبانی، اعوجاج چندانی در سخن به وجود نمیآید و تغییر فرم بیرونی (قالب)، اغلب به صورتی طبیعی و بدور از هرگونه تصنع و تکلفی روی دادهاست و انسجام زبانی در هر سه حوزۀ آوایی، واژگانی و نحوی، حفظ میشود. وقوع چنین امری، بیش از هر چیزی، نشان دهندۀ پختگی، استحکام و صلابت زبانی شاعر است و از درونیشدن چنین کنشی در ذهن و زبان شاعر خبر میدهد.
كسب جايزه كتاب فصل جمهوری اسلامی ايران برای كتاب «هنوز قلب قلم درد میكند...برگرد!» سال 1389
نامزد دريافت جايزه كتاب فصل جمهوری اسلامی ایران برای كتاب «عشق های بیحواس» سال 1391
كسب جايزه بينالمللی شعر انقلاب برای كتاب «جوهر جان» سال 1391
كسب جايزه كتاب سال قلم زرين برای كتاب «خورشيدهای توامان» سال 1392
نامزد دريافت جايزه كتاب سال پروين اعتصامی برای كتاب «جوهر جان» سال 1395
نامزد دريافت جايزه كتاب سال قلم زرين برای كتاب «قفس تنگی» سال 1396
كسب جايزه بينالمللی شعر انقلاب برای كتاب «سرمشق» سال 1397
كسب جایزه کتاب سال الوند به انتخاب انجمن علمی نقد ادبی ايران برای كتاب «پری روز» 1398
كسب جايزه بينالمللی شعر انقلاب برای كتاب «پری روز» سال 1398
كسب عنوان پژوهشگر برتر دانشگاه كاشان سال 1399
نامزد دريافت جايزه حسين منزوی برای كتاب «پری روز» سال 1400
كسب جايزه حسين منزوی برای كتاب پژوهشی آماده انتشار در زمينه شعر و جهان حسين منزوی سال 1402
داور بخش دربارۀ شعر هجدهمين جشنواره بين المللی شعر فجر سال 1402
كسب چهل و دومين جايزه كتاب سال جمهوری اسلامی ايران برای كتاب «زن آتش» سال 1403
كسب رتبه نخست و جايزه نوزدهمين جشنواره بينالمللی شعر فجر برای كتاب «زن آتش» سال 1403
كسب عنوان پژوهشگر برتر دانشگاه كاشان سال 1403
عضو كميته اجرايي و داور نوزدهمين همايش بينالمللی انجمن ترويج زبان و ادب فارسی سال 1403
كسب گواهينامه درجه يك هنری معادل دكتری افتخاری 1403
كسب عنوان بانوی تأثيرگذار فرهنگ سال 1403 در رويداد محترم بانو
شركت و شعرخوانی در فستيوال فرهنگی هنری برگزار شده در موسسه الرسالات كشور لبنان سال 2013
مقالات در نشريات علمی پژوهشی
مقالهی علمی پژوهشی «حسین منزوی از نوگرایی تا وقوع گرایی» منتشر شده در «مجلۀ مکتبهای ادبی» پژوهشنامه مکتبهای ادبی دانشگاه مازندران 1398
مقاله علمی پژوهشی «گونههای نوآوری در غزلهای منوچهر نیستانی» منتشر شده در «مجلۀ ادب فارسی» دانشگاه تهران، 1399
مقالۀ پژوهشی «بررسی تطبیقی مؤلفههای مکتب وقوع در غزل های وحشی بافقی و محمدعلی بهمنی»، منتشر شده در مجلۀ «پژوهشهای ادبی و بلاغی» دانشگاه پیام نور، 1399
مقاله پژوهشی «بن مایههای فکری اثرگذار در شعر حکیم سنایی غزنوی» منتشر شده در فصلنامه «نقد، تحلیل و زیبایی شناسی متون»، 1400
مقاله علمی پژوهشی «فراهنجاریهای دستوری و شگردهای بلاغی پرکاربرد در غزلهای نیستانی، بهمنی و منزوی» منتشر شده در مجله «پژوهش های دستوری و بلاغی دانشگاه قم» 1401
مقاله علمی پژوهشی «زیبایی شناسی رباعی های بیژن ارژن از منظر نقد فرمالیستی » منتشر شده در «پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت» دانشگاه تهران 1401
مقاله علمی پژوهشی «بررسی استعارۀ فضایی و طرحوارههای تصويری در غزلهای حسين منزوی» منتشر شده در مجله شعرپژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شيراز، 1402
مقاله علمی پژوهشی «دگرديسی اسطوره در غزل حسین منزوی» منتشر شده در «فصلنامه علمی پژوهشی تفسير و تحليل متون زبان و ادبيات فارسی دهخدا»، 1403
مقاله علمی پژوهشی «بلاغت تصوير در رباعیهای بیژن ارژن» منتشر شده در مجله نامه فرهنگستان، 1403
مقاله علمی پژوهشی «مضامين عرفاني در غزلهای حسين منزوی» منتشر شده در «مجله عرفانپژوهی در ادبيات» دانشگاه دانشگاه علامه طباطبایی، 1403
مقاله علمی پژوهشی «طرحوارههای تصوّری در مجموعه واقعيت رؤيای من است سرودۀ بيژن نجدی» منتشر شده در «مجله ادبيات پارسی معاصر» پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1403
مقاله علمی پژوهشی «مؤلفههای سوررئالیستی در شعر بیژن نجدی» منتشر شده در «پژوهشنامۀ مکتب های ادبی» دانشگاه مازندران، 1403
مقالات در كنفرانسهای بينالمللی
مقاله «مقایسه تحلیلی شخصیت و جایگاه شیرین و منیژه در خسرو شیرین نظامی و بیژن و منیژه شاهنامه» ارائه شده در کنفرانس بینالمللی زبان ادبیات تاریخ و تمدن، دانشگاه بينالمللی ابن سینا گرجستان، 1399
مقاله «نقد و تحليل جايگاه عشق، عاشق و معشوق در غزلهاي وحشي بافقي» ارائه شده در كنفرانس بينالمللی مطالعات زبان و ادبيات، 1399
مقاله «رويكردهای وقوعی در غزلهای نو منوچهر نيستانی» ارائه شده در نوزدهمين همايش بينالمللی انجمن ترويج زبان و ادب فارسی دانشگاه كاشان، 1403
مقاله «بررسی تطبيقی ابتدانامه، اسرارالتوحيد و سيرت ابن خفيف» ارائه شده در نوزدهمين همايش بينالمللی انجمن ترويج زبان و ادب فارسی دانشگاه كاشان، 1403
يادداشت های علمی
«شاعر ادیب یا ادیب شاعر؟ تحلیل «سال های بی ترانگی» سرودۀ محمدرضا ترکی»، نشريه چامه، پياپی 14، آبان و آذر 1399
«و جهان یک مزرعه شد: بعد فکری و عرفانی واقعه عاشورا در شعر «خط خون» موسوی گرمارودی»، نشريه چامه، پياپی 21، دی و بهمن 1400
«و عشق بی قاعده است: نگاهی به شعر و برخی تئوری های رضا براهنی»، نشريۀ چامه، پياپی23، ارديبهشت و خرداد 1401
«حجم گرایی: بررسی دستاوردها برای ادبیات مدرن ايران»، نشريۀ چامه، پياپی 26، آبان و آذر 1401
«طريقه عشق ورزيدن: مكتب وقوع در شعر محمدعلی بهمنی»، نشريۀ چامه، پياپی 35، پاييز 1403
يادداشت های علمی حسنا محمدزاده در پايگاه سيويليكا
روایت حسنا محمدزاده از شعر پستمدرن در گفتوگو با روزنامه بامداد جنوب
داور بخش «درباره شعر» جشنواره شعر فجر: باید از دریچههای تازه به شعر بنگریم
شعر حقيقی به تكرار و تزيين منِ كليشه اي شاعرش مشغول نيست - نشريه چامه
