باستان شناسی نوین و کار آمد در خشکی‏

باستان شناسی روسطحی، باستان شناسی زیر سطحی
باستان شناسی علمی، رویکردی سیستمی است؛ برای کشف و نگهداری آثار زیست انسان ها، طی زمان های ‏گذشته، که می تواند منتج به کشف رگه های ظریف و گوناگون از پارامترها و متغیرهای معنوی و فرهنگی گذشته ‏های دور شود؛ که در انگاره زیستی و رویه های ملموس (هویت ملی، اعتماد به نفس، عبرت ‏گیری و توریسم) زیست انسان های امروزی هم بسیارتاثیر گذار است. ‏
به مختصر دلایل بالا، علم باستان شناسی در دنیا از ارزش و اعتبار زیادی برخوردار است؛ چرا که همه ی ‏عرصه های زیست انسان ها را در قلمروهای محلی، ملی و جهانی تحت تاثیر قرار می دهد.‏
میزان توسعه ی انسانی هر کشوری، از دریچه ی اهمیت و تلاش های باستان شناسان برای یافته های تاثیر گذار ‏در جوامع انسانی قابل قضاوت است. در جوامع پیشترفته همگام با دیگر پدیده های پیش برنده؛ نمادهایی گسترده از تلاش های باستانشناسان متبلور است؛ تا از یافته های زیر ذربین آنها و تفسیر و تحلیل انسان شناسان و جامعه شناسان، چشم ‏انداز برنامه ریزان ملی و جهانی را رقم زنند و عملیاتی کنند. ‏
باستان شناسی روسطحی و باستان شناسی زیر سطحی، اگر چه در سیر تحقق اهداف مشترک هستند؛ اما در شیوه ‏های اجرا بسیار تفاوت دارند.‏
باستان شناسی زیر سطحی
باستان شناسی زیر سطحی، همان باستان شناسی سنتی است؛ که امروزه در دنیا به باستان شناسی تهاجمی و غیر ‏تهاجمی (نوین) تقسیم می شود.‏
باستان شناسی غیر تهاجمی : استفاده و بهره گیری از ابزارها و تکنولوژی های نوین، برای کسب اطلاعات متقن ‏و دقیق از مکان های خاص و مورد مطالعه است. برای مثال:‏

‏((بررسی‌های غیر تهاجمی، اطلاعاتی در مورد محوطه‌های باستان‌شناسی بدون ایجاد اختلال در زمین ارائه ‏می‌دهند و آن محوطه‌ها را برای نسل‌های آینده حفظ می‌کنند‎.‎‏ ‏این تکنیک‌ها و بررسی‌های سطحی(نقاشی های غارها و کوه ها)، دقیق نگری ‏‎ ‎هوایی با پهپاد یا لیدار، رادار ‏نفوذی زمین ژئوفیزیکی یا مغناطیس‌سنجی، عکاسی های حرارتی و... گزینه‌های کاملی را در مورد تخمین‌های ‏اولیه یا زمانی که به بررسی مؤثر مناطق وسیع نیاز است؛ ارائه می‌دهند. این امر شناسایی ویژگی‌ها و الگوهای ‏زیرسطحی را بدون حفاری واقعی امکان‌پذیر می‌سازد. ‏پهپاد‎ CW-15 VTOL‎، مجهز به‎ LiDAR ‎و دوربین‌های هوایی، با ارائه جمع‌آوری سریع و دقیق داده‌ها برای ‏کاوش و..، نقشه‌برداری و نظارت، تحقیقات باستان‌شناسی را متحول کرده است بررسی‌های غیر تهاجمی، یکپارچگی سایت ها را برای اکتشافات اولیه حفظ می‌کنند، در حالی که بررسی‌های تهاجمی برای تأیید و تجزیه و تحلیل دقیق و عمیق‌تر کاوش میدانی می‌کنند.))[1] .

  باستان شناسی غیر تهاجمی، قادر است بررسی‌های گسترده و سیستمی را در مقابل بررسی‌های فشرده انجام دهد؛ که از کارآیی و دقت بیشتری نیز برخوردار است. اگرچه بررسی‌های فشرده با دقت و با مستند سازی کامل جزئیات محوطه ها انجام می‌شوند؛ اما در بررسی‌های رو سطحی و گسترده، نمای کلی از مکان‌های متعدد را نیز ارائه می‌دهند. برای بررسی شیوه های فشرده و گسترده، نقاشی های غارها و کوه ها از یاری گرهای مهمی هستند؛ که پیش نمایی سایت های زیر سطحی، گستره نمایی و همگونی بعضی از دفینه ها را دقیق تر قابل پیش بینی می کنند.       متاسفانه ما در ایران تکنولوزی باستان شناسی غیر تهاجمی را نداریم. اما وجود نقاشی های کهن و فراوان در مجاورت اغلب سایت های زیر سطحی، از منابع خوب و مهم اطلاعات هر پروژه مطالعاتی زیر سطحی هستند؛ که آنها را نادیده می گیریم؛ یا اصلا از و جود و چرایی شان بی خبر هستیم و دردناک تر آنکه، آنها را بدست معدنکاران یا دیگر عوامل مشابه نابود می کنیم و کشور را از مسیر مطالعات سیستمی کاوش های باستان شناسی اثربخش و کار آمد؛ برای همیشه دور و محروم می کنیم.     

  با احترام- محمد ناصری فرد

آبان 1404