میراث فرهنگی شگفتی در دره رود سند و گردنه های کوهستانی مجاور آن نهفته است؛ که شامل سنگ نگاره ها و اشیای کشف شده از دل زمین است.
مردمان ساکن آن دیار از دیرباز و حتی بازرگانانی که از جاده ابریشم سفر کرده اند؛ میراثی کم نظیر از خود بر جای گذاشته اند؛ که برای دانشمندان و باستان شناسان منطقه و سراسر جهان از اهمیت تاریخی و فرهنگی زیاد برخوردار هستند.
صخره مقدس باستانی هونزا (هالدیکیش)
صخره‌های مقدس هونزا یکی از قدیمی‌ترین مکان‌های سنگ‌نگاره ها در مسیر باستانی جاده ابریشم است.
قدمت صخره‌های مقدس هونزا که بین رودخانه هونزا و بزرگراه قراقورام واقع شده است. با 5 دقیقه رانندگی از روستای گانیش هونزا که در فهرست یونسکو ثبت شده و در داخل قلعه آلتیت قرار دارد؛ قابل دیدن هستند.
صخره های مقدس هونزا با 180 متر طول و 9 مترعرض در بالاترین نقطه خود از چهار تخته سنگ اصلی با دو مرحله حکاکی و کنده کاری صخره تشکیل شده است؛ که بیشترین نقش ها بزکوهی هستند و برای مردم از قداست برخوردارهستند.
هالدیکیش با هزاران سنگ نگاره در باختری(1)، سغدی(2)، خروشتی(3)، تبتی، چینی و براهمی(4) که توسط مسافران بسیاری از مسیرهای جاده ابریشم آفریده شده است
« صخره های هونزا عمدتاً با نقاشی‌های ساده از بزکوهی و بزغاله پوشیده شده است؛ به همین دلیل نام آن صخره «Haldeikish» و به معنای «محلی از بزهای زیاد»است.
بزکوهی حیوانی بسیار مورد احترام برای ساکنان هونزا است؛ که تا به امروز رقص آئینی بز را انجام می دهند. در دوران شمنیسم، مرد مقدس معمولاً سیماچه بز می‌پوشید و پس از فرورفتن در خلسه عمیق، به فال‌گویی و پاسخ به سؤالات مربوط به آینده می‌پرداخت ».
در سایت های تالپان و کاراکورام هم سنگ نگاره های کهن و فراوان وجود دارد.
نگارنده در سال ۲۰۰۶ با باستان شناسان اروپایی،استرالیایی و امریکایی که کار ثبت سنگ نگاره های سایت هایی از بلوچستان پاکستان را انجام می دادند؛ تبادل نقاشی هایی یکسان(بزکوهی) از سنگ نگاره های ایران و پاکستان داشتیم. گفتنی است که تعداد سنگ نگارهای کشف شده در پاکستان به حدود ۵۰۰۰۰ مورد می رسد.
در پایان از دوست گرامی، پژوهشگر و باستان شناس پر تلاش پاکستان، جناب ذوالفقارعلی کلهرو سپاس فراوان دارم.
با احترام- محمد ناصری فرد
شهریور 1403
