سیر نمادها و خطوط سطری در ایران تا دیگر نقاط جهان

خطوط سطری یا پیش ایلامی 📷Proto-Elamite، یکی از خط های کهن ایرانیان باستان است؛ که از استیلیزاسیون نقاشی های کهن غارها و کوه ها طی هزاره ها بوجود آمده اند و شاید یکی از کهن ترین خط های انسان بر روی کره زمین باشند.

خوشبختانه طی مطالعاتی که در دو دهه ی گذشته برروی سنگ نگاره های ایران داشتیم؛ موفق به کشف سیر تطور خط، از خط تصویریPictogram تا خط الفبایی alphabetic شدیم.

برای مثال: کتیبه های خطوط سطری Linear، از کهن کتیبه های مکشوفه سیر تطور خط در تیمره است [1]؛ که مولاژ آنها در قالب کهن ترین کتیبه های خط مکشوفه در ایران، در باغ کتیبه های کاخ نیاوران در معرض دید همگان هستند(2300 پ.م.)؛ که نماد همای سعادت در یکی از آنها دوبار تکرار شده است.

مضمون این نماد IYI همــای سعادت است؛ که در اروپا با عنوان God symbol و ترک های آسیای میانه و قفقاز هم به آن کای تمغا tamga می گویند.

به نظر نگارنده، چون آن نماد یک بار مثبت معنوی قوی از گذشته های دور به همراه داشته؛ طی زمان های طولانی به همه ی قبایل و جوامع راه پیدا کرده و قابل احترام بوده است.

رد پای آن نماد کهن تقریبا در سرزمین های اوراسیا (شرق آسیا تا غرب اروپا) قابل رصد است (طرح روی سفال ها، نقاشی و داغ گذاری بر اسب ها و حیوانات در مغولستان و تبت، طرح روی پلاک ها، نمای سر در کلیساها، نقاشی های میکل آنژ، تا ضرب روی سکه های مکشوفه در غرب انگلستان)؛ که طی گذر زمان استیلیزه Abstre شده و فقط نماد Y را در آثار نمادین و خطی کهن می بینیم ؛ حتی بر سردر غارها در کنتاکی و یوتا هم دیده می شود؛ که به احتمال قوی بادست مردمانی که از آسیا به قاره ی امریکا کوچ کرده اند؛ برده شده است.

رد پای آن نماد (IYI ) کهن برروی لوح گلی کُنار صندل جیرفت، تکه سنگ سیلیس( چخماق سفید) مکشوفه در بین دو پای یک اسکلت انسان در قبرستان مارلک نیز کشف شده؛ که همراه با حکاکی نوشته هایی به خط میخی ایلامی است؟!

آن نماد در دوره های جدیدتر، نماد طوایف و عشایر شده؛ هرجا سازه ای متعلق به سلحوقیان و صفوی ها می بینیم؛ اغلب در قالب آجرها و کاشی کاری ها (برج های دو قلوی خَراقان آوچ قزوین ، میل خرم آباد قزوین، مناره شمس تبریزی در خوی، کاشی کاری مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی، مسجد جامع اصفهان و حتی تزیینات عشایر لرستان هم اکنون ) دیده می شود.

نکته ی جالب آنکه در علایم خطوط المسند، کهن ترین خط مکشوفه در کاخ بلقیس در یمن ، خطوط سغدي، خطوط عبری، الفبای ثمودی و الفبای اروپای باستان SPLIT هم دیده می شود.

نمادی که ریشه در عمق تاریخ دارد؛ اغلب جوامع بشری به آن افتخار می کنند و ما در ایران آن را نمی شناسیم؟!

با احترام – محمد ناصری فرد

اسفند 1403

1- کشف آنها در سال 1386 بدست محمد ناصری فرد صورت گرفته است.