مجاز یکی از آرایه‌های ادبی و زیرمجموعهٔ علم بیانه. تو کتابای نظام قدیم دبیرستان از بین شونزده هفده‌تا علاقهٔ مجاز، معمولاً نُه‌تاش رو می‌آوردن؛ امّا تو متوسّطه دوّم الان، یعنی کلاسای دهم، یازدهم و دوازدهم، چه تو فارسی ۱ و ۲ و ۳ و چه علوم و فنون تخصصی بچّه‌های انسانی، مطلب خاصی در مورد علاقه و قرینه و... گفته نشده. راستش مهم هم نیست! با بررسی چندتا نمونه معمولاً دانش‌آموزا رو این مبحث هم مسلّط میشن...
توی این نوشتار، یه نکتهٔ ساده رو در مورد مجاز میگم که شاید نشنیده باشید و شایدم بهش دقّت نکردید. نکته‌ای که توی بررسی و حلّ تست می‌تونه خیلی کمکتون کنه.
هر وقت دوتا کلمهٔ متضاد به واسطهٔ واو عطف کنار هم بیان (واو عطف بیاد وسّطشون بشینه!) و معنی "کُل و همه" بدن، مجاز داریم.
چطوری؟ نمونه‌های زیر رو از کتابای دهم، یازدهم و دوازدهم ببینید:
تویی رزّاق هر پیدا و پنهان / تویی خلّاق هر دانا و نادان
خب خیلی ساده‌ست. "پیدا و پنهان" مجاز از همه چیز و "دانا و نادان" مجاز از همه کسه.
چنان بُد که ضحّاک را روز و شب / به نام فریدون گشادی دو لب
"روز و شب" مجاز از همیشه و دائمه.
کز نیستان تا مرا بُبریده‌اند / در نفیرم مرد و زن نالیده‌اند
توی این نمونه هم، "مرد و زن" مجاز از همه ست.
خب امیدوارم که این مطلب واسه‌تون مفید باشه و اگه فکر می‌کنین این نکتهٔ کوچیک برا دوستتون هم مفیده، لطفا براش بفرستید. سپاس از حسن توجّه شما.
محسن برزوک _ دبیر زبان و ادبیات فارسی
https://t.me/Mohsen_Borzook
